Dankzij Facebook verbeteren we ons taalgebruik

Column
Jan T'Sas

Je weet nooit wie er op Facebook meeleest. Denk maar aan recente ontslagen door loslippigheid op Facebook. “Maar dat heeft ook een onbedoeld, positief neveneffect”, zegt Jan T’Sas, hoofdredacteur van Taalschrift. “Ons taalgebruik kan er beter van worden.” Bent u het daarmee eens?

Waarom weegt het geschreven woord als lood en is het gesproken woord zo vluchtig? Geen mens die zich daar tot een jaar of tien geleden overdreven druk over maakte. Maar nu heb je Facebook en andere sociale netwerksites. En met Twitter hebben we nu ook het e-telegram. Mooi, leuk en handig allemaal, die nieuwe communicatiemogelijkheden. Maar wat voor een soort taal moet je daar gebruiken? Op Facebook ben je toch met ‘vrienden’ en onder vrienden gebruik je toch een losse, vluchtige, taal die je ook in de kroeg/café/thuis zou gebruiken? Een platte, schuine,  vrouwonvriendelijke grap? In de kroeg moet dat kunnen. Maar op Facebook …

Wat ik bedoel? Onlangs werd een werknemer ontslagen, omdat hij zijn baas via een Facebook-profiel door het slijk had gehaald. De werknemer trok daarop naar de rechtbank en die oordeelde dat het ontslag niet gegrond was. Maar in een volgend geval vond de rechter het ontslag wél terecht. Daarmee was het hek van de dam. In Engeland vlogen binnen de maand zes kritische werknemers de laan uit. Wie ‘Facebook’ en ‘ontslag’ googelt , vindt nu het ene arbeidsrechtelijk geschil na het andere. Allemaal door zogenaamde e-loslippigheid.

Ik ga niet in op de details van de gerechtelijke uitspraken. Volgens de ene rechter is Facebook privé, volgens de andere mag het worden beschouwd als ‘publiek toegankelijk’.  Mag? Of moet? Vroeg of laat zal de wetgever wel duidelijk maken welke taal wel of niet geoorloofd is op een sociaal netwerk. Intussen lees ik in Amerikaans onderzoek dat geen enkel Facebook-profiel eigenlijk privé is, zelfs al wijzig je nog zoveel instellingen. De werkgever, de fiscus, de cybercrimineel, de verkoper, de dienst fraudebestrijding en de advocaat… allemaal houden ze nauwgezet in de gaten wat je op sociale netwerksites te melden hebt. Eén wat minder sociale vriend volstaat om je virtuele deur voor iedereen te openen.

Waar vriendjes maken tegenwoordig al niet goed voor is, denk ik dan. Vriendelijke bedoelingen, nochtans het credo van een site die is opgericht om ons in peis en vree samen te brengen, zijn hier blijkbaar ver te zoeken. De illusie van samenhorigheid die ons massaal op Facebook heeft geworpen, verspreidt steeds meer de uitlaatgassen van vriendjesoverkill.

Bij Facebook zelf hebben ze het intussen begrepen. Sinds enkele maanden kun je je sociale netwerk in vakjes stoppen: vriend of kennis. Wie een Facebook-ei legt en een beetje selectief wil zijn wat zijn lezers betreft, heeft prompt extra werk: die wel, die niet. En omdat je nooit precies weet wie via je eigen ‘vrienden’ meeleest, zal Facebook vroeg of laat ongetwijfeld extra filters inbouwen. Plots is namelijk duidelijk aan het worden dat woorden op een zo gezellig e-medium als Facebook geen synoniem kunnen zijn van gezellige cafépraat. Op café kun je, enige trappisten rijker, meestal ongestraft je baas, je sportploeg of je hele natie aan de schandpaal nagelen en zo op redelijk onschuldige manier wat menselijke frustratie, ongenoegen of zelfs agressie wegspoelen. Maar zwart op wit spoelen woorden niet weg, de afvoerbuis van Facebook leidt al wat je uitkraamt, recht naar het publieke forum.

Welk effect heeft dit alles nu op de taal van Facebook, op de manier waarop mensen daar communiceren? Het merendeel van de Facebook-gebruikers zal allicht gewoon blijven communiceren op vriendenniveau of caféniveau, en zich weinig of niets aantrekken van het gegeven dat hun Facebook-taalgebruik wel eens tegen hen gebruikt kan worden. Maar een minderheid zal ongetwijfeld zijn taal aanpassen. Hoe precies?  Op onderzoek daarover is ook het nog even wachten. Daarom doe ik een eigenzinnige poging met vijf hypothesen:

1. Op korte termijn zal er voorzichtiger worden gezeurd, gefoeterd en gemonkeld.

2. Het aantal oppervlakkige (maar soms niet minder genietbare) uitwisselingen zal toenemen.

3. Tegelijk zal ook de kwaliteit van uitgewisselde informatie erop vooruitgaan.

4. Er zullen meer gefundeerde uitnodigingen komen tot kritisch denken. (Ik hoef niet te vertellen welk effect Facebook-communicatie heeft gehad in de Arabische lente.)

5. Ons taalgebruik zal in het algemeen verbeteren.

Op de vijfde hypothese wil ik nog wat dieper ingaan. Door de voortdurende Big Brotherdreiging van baas, politie, fiscus enz. verwacht ik dat heel wat mensen empathischer gaan communiceren. Daarmee bedoel ik dat ze meer gaan nadenken over de impact van hun taalgebruik op hun (potentiële) lezers. Ze gaan hun woorden meer wikken en wegen, vooral wegen. Op die manier zou een netwerksite als Facebook wel eens het effect kunnen hebben dat onderwijs taalbeschouwing vanuit taalvaardigheid al twintig jaar nastreeft: meer inzicht in ons eigen taalgebruik en ten slotte beter taalgebruik op zich. En dus kan ik afsluiten met deze stelling: Facebook verrijkt ons taalbewustzijn en dus ook ons taalgebruik. Dat danken we aan al die vrienden die helemaal geen vrienden zijn. Of moeten we het woord ‘vriend’ maar eens herdefiniëren?

Reacties

Zie ook:

taalgebruik

http://vertalen.nl/blog/?p=138
[noot van de redactie: bovenstaande link verwijst naar een column waarin op de column van Jan T'Sas wordt gereageerd.]

In Neder-L reageert Marc van

In Neder-L reageert Marc van Oostendorp op de column van zijn VRIEND Jan T'Sas. Leuke column: http://nederl.blogspot.com/2012/01/col-de-taal-wordt-top.html

het woord 'vriend' herdefiniëren

Laten we een 'vriend' op Facebook voortaan een 'vrijnd' noemen. Dat zit nog vlakbij 'vriend', doch gaat al een klein stukje richting vijand. Daar kan een 'vrijnd' snel in veranderen als je al te openhartig bent.

Tenenkrommend....

Of het taalgebruik dankzij Facebook verbetert? Ik waag het dat te betwijfelen. Je komt vaak echt tenenkrommend taalgebruik tegen, alsook ergerlijke grammaticale missers. Wat ik wel altijd doe, in ieder geval bij mensen die ik goed ken, is hen met een kwinkslag wijzen op zulke fouten. Als je dat met een glimlach doet, wordt je dat vaak niet kwalijk genomen - sterker nog, men is vaak dankbaar dat erop werd gewezen!

het woord "vriend" herdefiniëren?

was dat al niet eens gebeurd? je kunt vandaag toch al niet meer zeggen:
"Jan en zijn vriend Piet", zonder dat iedereen meteen aan homoseksualiteit denkt?
Zo betekent ook "jongere" tegenwoordig iets anders dan wat het zegt. Er zijn nog meer voorbeelden, ook in andere talen.
In het Frans zegt men bv. "quartier sensible" als men migrantenwijk bedoelt of zelfs ghetto.
Dat soort betekenisverschuivingen duidt op een klimaat van geestelijke dictatuur.

Slordig facebooken, verzorgd mailen?

De stelling "Facebook verrijkt ons taalbewustzijn en dus ook ons taalgebruik" is niet op mij van toepassing. In mijn e-mails zet ik graag de puntjes op de i, maar op Facebook heb ik mezelf al enkele keren op slordigheden betrapt.
Wellicht hangt het ervan af wie je als vrienden toevoegt aan Facebook. Als je veel professionele contacten in je lijst hebt staan, zul je wellicht meer aandacht besteden aan je taalgebruik. Heb je vooral echte vrienden in de lijst bij wie je je niet hoeft te bekommeren om je imago, dan lig je niet echt wakker van leestekens of typfouten... of wel? Over de impact van je boodschap zal je misschien wel twee keer nadenken, maar nog steeds geen drie keer zoals bij een e-mail of brief, volgens mij.

Slordig facebooken, verzorgd mailen?

Als je een beetje zelfdiscipline hebt, zul je zelfs in je eigen dagboek aan grammatica denken als je iets neerschrijft. Waarom zou je je vrienden op Facebook bestoken met je "zieleroerselen" vol fouten? Of respecteer je hen niet?
Hoe lang duurt het om een bericht te typen en te verzenden? Twintig seconden als je toch niks te zeggen hebt. Hoe lang duurt het om datzelfde 'bericht" nog even na te lezen op typo's? Tien seconden? Als je wilt dat je correspondent zich goed voelt bij het lezen van jouw gewauwel, zorg er dan voor dat hij/zij zich niet hoeft te storen aan je stomme typo's. Wat heb je tijdens die extra tien seconden gedaan? Jezelf nog eens in de spiegel bewonderd?

Spreektaal in geschreven vorm

Dankzij Facebook verbeteren we ons taalgebruik? Daar heb ik toch ook twijfels bij. De taalvariëteit die op Facebook wordt gehanteerd is (zeker bij jongeren) niet altijd de standaardtaal. Het komt me voor dat Facebook het gebruik van de zgn. 'spreektaal in geschreven vorm' of de chattaal (en in Vlaanderen ook de tussentaal) bevordert. Voor wie de schrijftaalvariëteit van de standaardtaal voldoende beheerst, hoeft dat geen probleem te zijn. Maar wie de officiële schrijftaal (met zijn specifieke kenmerken) nog moet leren, wordt door op Facebook te chatten en te twitteren wellicht niet direct vaardiger in het gebruik van het geschreven Standaardnederlands.