Taalschrift | Discussie | Boeken zijn geen binnenbrandjes

Boeken zijn geen binnenbrandjes

Prof. dr. Jos Joosten, hoogleraar Nederlandse Letterkunde, Radboud Universiteit Nijmegen - 4/04/07

Alle gerespecteerde grote Vlaamse en Nederlandse kranten hebben hun eigen boekenbijlagen. Maar inhoudelijk doen die bijna allemaal hetzelfde: elkaar achterna hollen. Dat stelt Jos Joosten, hoogleraar Nederlandse Letterkunde van de Radboud Universiteit Nijmegen, vast. Hij pleit voor meer originele, eigengereide boekenbijlagen. Mee eens?

"De criticus van Le Figaro schrijft zijn stukken níet met het oog op zijn lezers, maar met het oog op Le nouvel Observateur (en omgekeerd)". Deze waarneming van de bekende Franse socioloog Pierre Bourdieu is opmerkelijk: anders dan wij denken zouden, schrijven critici niet voor lezers maar slechts voor de concurrent. Op het eerste gezicht een vreemde uitspraak. Maar zelf lees ik nog altijd, min of meer beroepsmatig, geregeld vijf of zes Vlaamse en Nederlandse boekenbijlagen per week en inderdaad dringt zich het vermoeden op dat men elkaar op zijn minst duchtig in de gaten houdt. Een klein aantal boeken, vaak van de grote namen of wat daarvoor doorgaat, wordt binnen één, twee weken in alle bladen uitgebreid besproken. Voor variatie of een brede inkijk in de actuele letteren maakt het niet zo gek veel uit of je één of alle bijlagen leest.

Toch is dit tamelijk uniforme optreden van de Nederlandstalige pers vreemd, wanneer je een paar feiten op een rij zet. Zo becijferde de Rotterdamse literatuurwetenschapper Suzanne Janssen vorig jaar in de bundel ‘De productie van literatuur’ dat de Nederlandse kranten sedert de jaren zestig steeds meer ruimte zijn gaan inruimen voor literatuurkritiek. Voeg dat bij het gegeven dat het opleidingsniveau van de Nederlander in diezelfde periode alleen maar gestegen is én dat een grote massa hoogopgeleide (en financieel draagkrachtige) lezers zijn pensioen nadert, en je zou zeggen dat hier de uitgelezen voorwaarden aanwezig zijn om via pluriformiteit en originele invalshoeken je eigen boekenbijlage zo oorspronkelijk en dus aantrekkelijk mogelijk te laten zijn.

Die onderlinge afwisseling is vaak ver te zoeken en ook inhoudelijk blijkt men niet per se voor gedurfder invalshoeken te gaan. Zo hadden we onlangs de nieuwe-Palmenweek, met vooral veel nou niet echt heel relevante aandacht voor de historische aanleiding van haar nieuwe roman. En natuurlijk was er de A.F.Th. van der Heijden-week, met de heel erg niet-relevante aandacht voor des schrijvers slaapproblemen. En zo hollen ze elkaar achterna, van hype tot hype.

Waarom willen alle redactiechefs eigenlijk zo'n nieuw boek meteen de week van verschijnen - en liever nog de week ervóór - in hun krant hebben? Ik vermoed om geen andere reden dan dat de redacteuren van de andere boekenbijlagen dat óók willen. En misschien willen de kunstchefs, meestal nog mensen met een literair kloppend hart, het diep van binnen zélf niet eens, maar dan is er altijd nog de hoofdredactie - vol met échte journalisten - die het verschijnen van een boek niet zozeer als artistieke prestatie ziet die beschouwing, afstand en analyse behoeft, maar als nieuwsfeit, zoals de sport- en stadsredactie ze nu eenmaal ook eerder moet coveren dan de concurrentie.

En met dat laatste woord zitten we in de economie, die ook hier uiteindelijk de hoofdrol speelt. Gek genoeg geloof ik, de cijfers nog eens bekijkend, dat het systeem zich vergist. Ook economisch valt te winnen bij een originele, eigengereide onderwerpskeuze voor de wekelijkse literatuurbijlagen. De literaire journalistiek zou zich alleen minder journalistiek en meer literair moeten durven opstellen. Een boek is geen binnenbrandje.

margreet - 9/04/07

U schreef: De literaire journalistiek zou zich alleen minder journalistiek en meer literair moeten durven opstellen.

Nu, dat mogen en kunnen de journalisten niet. De redactiechef kent de zweep van de aandeelhouders en...roep maar eens iets...als: "Connie Palmen kan niet schrijven en wel typen...", dan heeft de uitgever een financieel probleem. Of neem bijvoorbeeld de verslaggevers aan het oorlogsfront; ze vertellen allemaal het zelfde verhaal... en zelfs... ze spreken van te voren met elkaar af in de lobbies of bars van hotels in nachtelijke ramp- en oorlogsgebieden wat ze morgen de wereld zullen vertellen...

Het zijn steeds weer de zelfde bevindingen die geen millimeter vooruit komen in het land van de grachtengordel en wat daar om heen cirkelt. Nee, u heeft de vinger op de wond gelegd maar genezen ho maar...

Peter Kleiweg - 10/04/07

Ik vind de boekenrubriek in De groene Amsterdammer zeer gevarieerd. Dat de Groene achter hypes aan zo lopen, daar heb ik nooit iets van gemerkt.

Adri - 11/04/07

Ik kijk niet op van de mening van Joosten.
Of men elkaar naloopt in meningen en vanwege economische belangen schuw is om tegendraads te zijn (zie reactie Margreet van 9/4) weet ik niet zeker.

Wat me meermalen gebeurt - en dat is een jammerlijk neveneffect - is dat ik in de ramsj boeken tegenkom die om onbegrijpelijke redenen aan de aandacht ontsnapt zijn. Doordat iedere krant achter de hypes aan holt en beducht is om daar geen mening over te hebben, blijven kwalitatief betere boeken nogal eens onbesproken.

robert - 11/04/07

Peter Kleiweg heeft met zijn opmerking: De Groene Amsterdammer zou...helemaal gelijk. Dat de groene achter de hypes aan lopen is om over na te denken...maar is een echt Amsterdams tijdchrift - waaruit de Groene is voortgekomen - niet beter dan een landelijke courant?

Bekende medewerkers van De Groene Amsterdammer uit heden en verleden zijn onder meer Charivarius, Frederik van Eeden, J.A. Meijers, Loe de Jong, Simon Carmiggelt, Simon Vestdijk, Anna Blaman, Max Dendermonde, Eli Heimans, Henk Hofland, -en hier heb ik een beetje moeilijk mee - Theodor Holman, Geert Mak, Herman de Man, Michiel van Kempen, - hier wordt het alweer beter - Anil Ramdas, Stephan Sanders, Ger Groot, Willem Pijper en Matthijs Vermeulen. En de drie vaste tekenaars Johan Braakensiek, L.J. Jordaan en Opland.

Zo...en nu Jos Joosten exstra werk geven...(...)

Gerrit - 12/04/07

En welke rol spelen de uitgevers en het boekenbedrijf zelf hierin?

Is het niet wat makkelijk om de bijlagen als onderdeel van een grotere wereld hier af te zonderen?

Hoeveel boeken verschijnen er jaarlijks in het Nederlands? Welke lezer, laat staan, recensent kan dit nog bijhouden?

Ik vraag me af in hoeverre literaire journalisten zijn aangewezen op, bijvoorbeeld, de voorzetten die de uitgevers zelf geven in boeken die de moeite waar zullen zijn, door de massa titels die blijven verschijnen.

Johan Nijhof - 16/04/07

Het opleidingsniveau van de Nederlander zou (sedert de jaren zestig) alleen maar gestegen zijn, aldus Joosten. Hoewel ik zijn pleidooi van harte ondersteun, verdient die bewering toch nuancering. Inderdaad loopt een hoog percentage Nederlanders met een leuk gepimpt diploma op zak, maar wil dat nu zeggen dat hun smaak voor literatuur gevormd is?

Was het niet juist zo, dat gedegen literatuuronderwijs, en een examen voor Nederlands waarbij voor de HBS-ers een boekenlijst van 25 à 30 werken verplicht was gesteld en voor de Mammoetwet ook Mulo-leerlingen een aardige portie literatuur voor de kiezen kregen, sinds die jaren in een rap tempo kwantitatief en kwalitatief is weggesmolten tot zo goed als niets?

Zeker, ook ik zie hen om mij heen, de mensen die in trein of bus bungelend aan een greep Rushdie, Kundera, Menasse, Coelho of “zelfs” Mulisch verorberen, maar is dat niet veeleer ondanks de opleiding en omdat cultuur ook tegen de verdrukking in wel eens wil bloeien?

Ik denk dat de echte literatuurliefhebbers nog steeds, zoals het ook vroeger was, een Gideonsbende vormen, en tevens dat goede smaak absoluut niet gelijk op gaat met draagkracht. Sinds wanneer zijn intellectuelen als groep draagkrachtig?

Niettemin zouden kranten er beslist goed aan doen met een boekenbijlage te komen die even oorspronkelijk is als die van de Groene.

robert - 19/04/07

We, zijn maar weinig opgeschoten met kennis dan wat variabelen... nee... de mens weet niet veel meer dan een tijd geleden... misschien hier en daar wat uitgebreider maar... veel meer kennis is het niet geworden.

Vandaar Margreet haar reactie! Ons brein is wat uitgebreider gaan denken (zoals het artikel laat zien) - in de breedte - maar diepgang nee... daar moeten we even op wachten.

Ons denkend brein is dat nu veel meer geworden dan dat denkend brein van duizendjaar geleden... misschien minder zoals Johan schrijft?

Gelukkig hebben we nog de groene letters... of was het De Groene die oorspronkelijk blijft. Of kijk eens naar de buitenlandse bladen... niet te geloven wat een literaire bijlagen die niet produceren... vooral de Catalaanse kranten!

Nee we schieten niet echt op...