Taalschrift | Discussie | Zestigduizend autodelers kun je niet negeren

Zestigduizend autodelers kun je niet negeren

Ludo Permentier - 17/07/10

Moeten we woorden als ‘autodelen’, ‘nachecken’ of ‘doorverwijzen’ uit onze taal weren, omdat ze officieel niet bestaan of incorrect Nederlands zijn? Of moeten we ze aanvaarden omdat ze nu eenmaal steeds vaker voorkomen? “Een rups bestaat als ze ergens wordt aangetroffen”, zegt Ludo Permentier. “Waarom zou die eenvoudige regel niet gelden voor woorden?”

Wanneer bestaat een woord? Na een bezoek aan Meldpunt Taal heeft die vraag me een slapeloze nacht bezorgd. Die vraag, een tropisch hete slaapkamer én een recalcitrante mug.

Nogal wat bezoekers aan het meldpunt lijken zich te ergeren aan woorden en uitdrukkingen die ze niet willen horen. Hun argumentatie gaat dan van “zo heb ik dat niet geleerd - welke taalhervorming heb ik gemist?” tot botweg “dat bestaat niet in het Nederlands”. Zo krijgt iemand grijze haren van het woord ‘autodelen’. In Nederland zijn er vijftigduizend autodelers en in België nog eens tienduizend, geeft deze waarnemer toe, maar het woord wil er bij hem of haar niet in. “Autodelen, ik heb geautodeeld, een autodeler… bestaat niet! En ik heb het al gemeld aan de Nederlandse Taalunie.”

En wat te denken van ‘nachecken’, een contaminatie van ‘nagaan’ en ‘checken’? Van ‘doorverwijzen’, een andere vermenging, van doorsturen en verwijzen? Of van ‘pedofielencirkels’ en ‘plaknachten’, woorden die journalisten voor één gelegenheid verzinnen? Of ‘brandweermannen’ in plaats van ‘brandweerlieden’? Of de zinnen ‘ik ga na school?’ en ‘de media heeft het gemeld’? Bestáát dat allemaal in het Nederlands?

Een rups bestaat als ze ergens wordt aangetroffen. Hetzelfde geldt voor een ziekte, een geheime sekte en een jeugdwerk van Van Gogh. Waarom zou die eenvoudige regel niet gelden voor woorden?

Omdat het moeilijker is dan dat. Ieder van ons kan woorden bedenken en er een betekenis aan geven. Maar taal is bij uitstek een intermenselijk fenomeen en een eigen woord kan pas tot een taal gaan behoren als je het deelt met anderen. Soms gebeurt dat. Kent u de ‘blauwbilgorgel’? Dat monster bestaat gelukkig alleen in een gedicht van Cees Buddingh’, maar het behoort tot het culturele bezit van heel wat poëzielezers. Het staat niet in Van Dale of in het Groene Boekje, maar het komt voor in de Geschiedenis van de Nederlandse literatuur.

In het Groene Boekje van 1995 kon je het woord ‘kenningsmakingsgesprek’ aantreffen. Als u niet goed kijkt, ziet u niet wat er mis mee is, en dat is ook gebeurd bij de eindredactie van de woordenlijst. Het woord kwam dus in een boekje dat door velen als taalscheidsrechter werd beschouwd en dat circuleerde in honderdduizenden exemplaren. Bestaat sindsdien het woord ‘kenningsmakingsgesprek’? Dat kun je moeilijk volhouden.

Ook de woorden ‘autodelen’, ‘doorverwijzen’ en ‘brandweermannen’ hebben onze woordenboeken gehaald. Niet per vergissing, maar omdat lexicografen ze vaak genoeg aantreffen ‘in de natuur’. En vroeg of laat zal dat met ‘een media’ ook wel het geval zijn, al zijn er nog veel mensen die dat niet graag zien gebeuren. Die zouden het met wortel en tak willen uitroeien en ze eisen dat de Taalunie er met een krachtig verdelgingsmiddel achteraan gaat.

Onze taal is een rijke fauna en flora, dacht ik tegen de ochtend, met voortdurend nieuwe soorten. En net zoals de mug in mijn kamer, zijn die niet allemaal gewenst. Urenlang heb ik mezelf wijsgemaakt dat die mug niet bestond, maar de slaap kon ik pas vatten toen ik geleerd had ze te negeren.

Ook een nacht slecht slapen? www.meldpunttaal.org

Johan Nijhof - 19/07/10

“Opdat het u welga”

Wat betekent voor een woord nu precies “bestaan”? Men kan niet zeggen dat een woord dat gedrukt is bestaat, hooguit dat het daarmee is vastgelegd. Voor sommige woordcategorieën, zoals substantiva, adjectiva, adverbia en verba, die immers gelinkt zijn aan een begrip, en dat nog wel met een veranderbare en dus in de tijd mogelijk veranderende inhoud, zal dat anders liggen dan bij voegwoorden, die alleen een vormfunctie binnen de taaluiting hebben, en daarmee eerder voor Hamlets vraag van “zijn of niet zijn” komen te staan.

De conjunctief is in het eigentijdse Nederlands verdwenen. Het woord “opdat” bestaat dan dus niet meer. Ho ho: bestaat dan dus niet meer in het eigentijdse Nederlands. Maar als iemand een werk van begin vorige eeuw, of zelfs een dagvaarding voor zijn kiezen krijgt, speelt alleen een rol of hij het herkent, begrijpt en verwerkt. Zo bestaat het woord “blauwbilgorgel” voor iedereen die zich Buddingh’ herinnert, ongeacht of de diersoort ergens ter wereld wordt aangetroffen.

Sleutelen aan voornaamwoorden of voegwoorden is veel ingrijpender dan de onmerkbaar langzame verandering in een woordbetekenis, zoals met inspraak gebeurd is. “Diegenen” vraagt opeens niet meer om een antecedent. Het woord “wanneer” wordt al heel lang voorwaardelijk gebruikt. Ook moeten we woorden missen die op geen enkele wijze worden vervangen, zoals “bijaldien” of “desniettegenstaande”. "Hoewel" werd "ondanks dat". Zulke ontwikkelingen kunnen de scherpte van de taal aantasten. Dat “polsteren” een totaal andere betekenis heeft gekregen dan “met een pols in het water roeren om de vis in de netten te jagen” kan iedereen koud laten, zou ik denken.

Een “kenningsmakingsgesprek” zou, ook al heeft waarschijnlijk niemand het woord ooit zo gebruikt, recht van bestaan moeten hebben, aangezien “kenningen” bestaan en je die ook kunt maken. Het zou dus een voorganger van de haiku-workshop kunnen aanduiden. Dat het woord afhankelijk is van de vermelding in het Groene Boekje is daarmee al onwaar. Laten we liever zeggen dat woorden zich er niets van aantrekken of ze bestaan.

Sabine Lauwers - 22/07/10

Zolang we elkaar verstaan en we ons bewust zijn van de verschillen tussen Noord en Zuid, zie ik geen probleem. Een taal mag evolueren, want de wereld staat niet stil. Er is wel een verschil tussen bewust een nieuw woord creëren en onbewust tegen de (grammatica)regels ingaan.

janien - 22/07/10

Wat een heerlijk zomerstuk van Ludo Permentier!! Echt cool, uiterst verfrissend. Zo machtig en prachtig opgebouwd, zo mooi die natuurcirkel die zich sluit. Zo volgehouden de metaforen.

En dan die stellingname! O, ik wou dat ik het geschreven had!

Zo verliefd op taal, nog altijd,

janien van The Sausage Machine

Marnix Klooster - 22/07/10

Een onderzoeksproject waar deze vraag ook is onderzocht is het "Borgmann project": zie http://www.youtube.com/watch?v=kU_CiErwkFA voor een presentatie (in het Engels).

Antal van den Bosch - 23/07/10

Het Groene Boekje bevat een mooie selectie van Nederlandse woorden, maar de selectie staat in de schaduw van wat er in het wild aan Nederlandse woorden wordt gegenereerd in geschreven en gesproken vorm. In een paar jaargangen kranten vind je al miljoenen verschillende woorden, waarvan de helft maar één keer voorkomt. De notie dat je woorden zou kunnen weren, of het idee dat woorden officieel niet bestaan, betekenen volstrekt niets in het licht van deze simpele feiten.

Er slingeren overigens wel onbedoelde varianten van bestaande woorden rond, zoals de spelfout kenningsmakingsgesprek. Soms lees je er overheen, soms word je er in een sollicitatieprocedure op afgewezen. Het kunnen ontdekken van deze varianten, dus het kunnen vaststellen dat bepaalde woorden niet hadden bestaan als de schrijver beter had opgelet, en welk woord ze dan wel hadden moeten zijn, geeft een mogelijk antwoord op de vraag wanneer een woord bestaat: Wanneer het geen onbedoelde variant is van een ander woord.

Friso Metz - 26/07/10

Wat is er mis aan het woord autodelen? Dit verschijnsel bestaat niet alleen in Nederland en België, maar is wereldwijd. In het Engels 'carsharing', Frans 'voiture partagée', Duits 'Autoteilen' of 'Teilwagen'.

Johan Nijhof - 27/07/10

Daarin ben ik het helemaal eens met Friso Metz. Autodeler is een normale vorming, nodig door een nieuw fenomeen. Het staat niet op zichzelf, maar er zijn al meer samenstellingen met -deler in dezelfde betekenis, die al wel het groene boekje gehaald hebben: woningdeler en voordeurdeler. Die categorie is dus in principe uitbreidbaar. Oppassen dat we kiesdeler niet verkeerd gaan interpreteren!