home > reportage > Televisie bevordert taalontwikkeling van kinderen

reportage

Televisie bevordert taalontwikkeling van kinderen

Tekst: Alexandra De Laet; foto’s: Gert Swinnen - 8/03/09

De leeftijd van het kind en het programma waar het naar kijkt, bepalen of en hoeveel taalwinst je kan boeken met de tv.

De leeftijd van het kind en het tv-programma waar het naar kijkt, bepalen de taalwinst die je kan boeken.

“Van een uurtje tv-kijken wordt een kind heus niet dommer”, zegt de Belgische psycholinguïst Wouter Duyck. “Sterker nog: televisie heeft een positief effect op de taalontwikkeling van kinderen. Ze krijgen er bijvoorbeeld een grotere woordenschat door. Gooi als ouder de televisie dus niet uit het raam. Kies voor tv-programma’s die kinderen aanmoedigen om mee te denken en te antwoorden. Dora of Samson bijvoorbeeld.” Hoezo? Televisiekijken was toch slecht voor kinderen?

“Het is in om te zeggen dat tv oké is voor volwassenen, maar dat kinderen niet te veel mogen kijken”, meent prof. dr. Wouter Duyck. Hij is gespecialiseerd in psycholinguïstiek en verbonden aan de Universiteit Gent en het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen. Duyck: “Als je krantentitels als ‘Bumba-peuter praat later’ leest, slaat de schrik je als ouder om het hart. Maar je pleegt heus geen aanslag op de cognitieve ontwikkeling van je kind als je het een uurtje televisie laat kijken. Het tegendeel is eerder waar, want kinderen steken ook nog wat op van de tv.”

Woordjes leren met Wall-e

Waar tv-kijken goed voor is? “Televisie kan kinderen helpen hun moedertaal beter te beheersen en hun woordenschat te verruimen”, stelt Duyck. “Het medium kan de schoolrijpheid van kinderen gunstig beïnvloeden en hun resultaten bevorderen. Zo blijkt uit een experimenteel onderzoek dat kinderen zich nieuwe woorden eigen maken wanneer ze tv kijken. Die woorden gebruiken ze later actief en correct in gesprekken. Je hoort dan een vierjarige plots praten over een ‘automatische piloot’ na het bekijken van een tekenfilm als Wall-e. Het gaat bovendien om meer dan louter woordjes opvangen.”

Schoolrijp met Sesamstraat

Of televisie kinderen ook beter doet presteren op school? Duyck: “Uit onderzoek in Zweden en de Verenigde Staten blijkt dat televisie kijken schoolresultaten in de lagere school en zelfs het secundair of voortgezet onderwijs kan voorspellen. Turks en Amerikaans onderzoek geven aan dat educatieve televisieprogramma’s vroegere schoolrijpheid in de hand werken. Onderzoekers hebben meermaals vastgesteld dat kinderen die naar Sesamstraat kijken een grotere woordenschat en een snellere taalontwikkeling hebben. Ook wanneer factoren zoals het opleidingsniveau van de ouders in rekening worden gebracht, blijft televisie een deel van de schoolse voorsprong van kinderen verklaren. Niet enkel kinderen van bijvoorbeeld hoogopgeleide ouders leren van televisie, ze pikken er allemaal wat van op.”

Niet perfect

Je moet een kind niet verbieden naar de Teletubbies te kijken als het daarvan houdt. Maar zorg wel voor afwisseling.

Je moet een kind niet verbieden naar de Teletubbies te kijken als het daarvan houdt. Maar zorg wel voor afwisseling.

Kan een kind zijn taal uitsluitend via de televisie leren? “Kinderen zullen van Dora misschien eerder leren wat een driehoek is dan van hun ouders. Dat is immers een woord dat je minder alledaags gebruikt. Maar taal is bij uitstek gericht op interactie en die komt met televisie altijd minder aan bod. Je kind zal zich dus zeker niet perfect ontwikkelen op taalvlak wanneer je het enkel de hele dag naar Dora laat kijken. Het is even belangrijk dat je praat met je kind. Op die manier leert het converseren en nieuwe woorden actief gebruiken. Talige interactie met een ouder is dus absoluut belangrijker dan televisie kijken. Een kind moet zich sociaal ontwikkelen, leren spelen met vriendjes, zich motorisch ontwikkelen, met blokken spelen… Dat kan natuurlijk allemaal niet met tv. Maar dat betekent nog niet dat televisie de taalontwikkeling van een kind belemmert.”

Onheilsprofeten

Jarenlang is via allerlei kanalen rondgebazuind dat televisie kijken een kind meer kwaad dan goed doet. Dat idee lijkt nu achterhaald. “De negatieve visie op tv is een gevolg van een verouderde pedagogische visie”, knikt Duyck. “Die gaat uit van de superioriteit van boeken plus andere klassieke leermiddelen en de inferioriteit van televisie en videogames. Maar televisie en games hoeven niet slecht te zijn. De onheilsprofeten hebben ongelijk. Wie geregeld gamet, blijkt bijvoorbeeld langer aandachtig te kunnen zijn. Televisie vormt geen aanslag op de hersenen van je kind. Je moet ook altijd naar de context kijken. Als moeder nog even moet werken en haar kind kijkt geen tv, dan speelt het misschien met zijn blokken. Op dat moment praat de moeder ook niet met haar kind en is er evenmin sprake van talige communicatie. In een perfecte wereld zijn ouders er altijd om hun kind te begeleiden. Maar zo werkt het niet.”

En bij baby’s?

Twee belangrijke factoren bepalen of en hoeveel taalwinst je inderdaad kan boeken met de televisie: de leeftijd van het kind en het programma waar het naar kijkt. De eerste factor is de leeftijd van het kind. “Alle positieve effecten van tv-kijken die ik heb genoemd, heeft men vastgesteld bij kinderen vanaf twee jaar”, aldus Duyck. “Bij jongere kinderen zijn de effecten zwakker of eerder negatief. Dat wil niet zeggen dat televisie kijken voor de leeftijd van twee jaar slecht is. Maar een kind op die leeftijd moet andere dingen leren. Een baby moet bijvoorbeeld in een stroom klanken nog de woorden leren herkennen. Televisie heeft niet veel toe te voegen aan de stimulatie die een baby sowieso ontvangt. Het is pas later, als het kind ouder is dan twee jaar, dat de tv een effect kan hebben op taalontwikkeling en woordenschat.”

Groen vierkant

“Naast de leeftijd maakt het een verschil waarnaar een kind kijkt”, zegt Duyck. “Onderzoek leert dat de positieve band tussen televisiekijken en woordenschatontwikkeling vooral opgaat voor programma’s als Dora, Blue’s Clues, Arthur, Clifford, Dragon Tales… Daarin spreekt het karakter op tv de kijker actief aan. Zo vraagt Dora waar het groene vierkant staat. Ze nodigt de kinderen uit om te wijzen en te benoemen. Zoiets zorgt voor actie en interactie: kinderen worden aangemoedigd om mee te denken en te antwoorden.”

Kinderen zullen van ‘Dora’ eerder leren wat een driehoek is dan van hun ouders.

Kinderen zullen van Dora eerder leren wat een driehoek is dan van hun ouders.

Bumba

Het positieve effect van televisie op de taalontwikkeling van kinderen is volgens Duyck beduidend zwakker bij programma’s waarin weinig taal aan bod komt. “De Teletubbies spreken weinig en het gaat om sterk vereenvoudigde taal als oh-oh. Bij Bumba komt eveneens weinig taal aan bod. Zo zijn er nog voorbeelden. Kies als ouder daarom iets met zoveel mogelijk taal wanneer je de tv opzet. Maar ook Bumba is een fantastisch figuurtje. De taalontwikkeling van je kind zal niet achteruitgaan als het naar Bumba of Tinkiewinkie kijkt, al zal het van die programma’s minder leren. Het kan daarom de moeite lonen om een alternatief aan te bieden. Dat geldt echter enkel wanneer je kind er zelf aan toe is.”

Uitdagen

“Als het kind liever naar Bumba kijkt, is het misschien gewoon nog niet klaar om een programma als Dora te appreciëren”, zegt Duyck. “Kinderen zijn nieuwsgierig en kiezen programma’s die hen liggen. Ze zetten spontaan een stap vooruit wanneer ze daar klaar voor zijn. Het is aan de ouders om hen uit te dagen, zonder te overdrijven. Het is niet altijd beter om je kind iets voor te schotelen dat zijn petje te boven gaat. Je moet je kind dan ook niet verbieden naar de Teletubbies te kijken als het daarvan houdt. Zorg voor afwisseling, opdat een kind blijft bijleren. Naar een herhaling kijken kan geen kwaad, maar het positieve effect vermindert. En het heeft geen zin een kind van twee naar Samson en Gert te laten kijken als dat kind het na vijf minuten al niet meer leuk vindt.”

Piet Piraat praat beter

Van welke televisieprogramma’s steken kinderen het meest op? “Een lijstje opmaken met goede en slechte programma’s is niet eenvoudig”, antwoordt Duyck, “omdat veel programma’s elementen combineren. Zo bevat een aflevering van de Teletubbies telkens een filmpje over kinderen, waarin wel meer wordt gepraat. Nijntje biedt meer taal aan dan Bumba dankzij de vertelstem, maar boeit kinderen misschien minder omdat het visueel wat minder aantrekkelijk is. Aan te bevelen zijn zeker programma’s als Dora met activerend taalgebruik, maar Samson en Gert is eveneens een aanrader omdat daarin interactie tussen echte mensen te zien is. De dialogen in programma’s als Piet Piraat, Plop en Samson & Gert zijn een goede benadering van hoe je als ouder met je kind zou spreken. Dat is positief voor de taalontwikkeling. Bovendien doen de versprekingen van Samson een kind nadenken over taal. Al zullen de makers van Studio 100 daar niet bij hebben stilgestaan: het is wellicht vooral grappig bedoeld.”

Rode streamertekst: Via tv-programma's
kunnen allochtone kinderen goed Nederlands leren

Leeftijdsgrens

Tot de leeftijd van zes jaar kan televisie kinderen bijzonder veel taal bijbrengen. “In de kindertijd kunnen kinderen heel veel kennis absorberen en ontwikkelen”, zegt Duyck nog. “Het is heel belangrijk dat ze precies dan met taal in contact komen. De leeftijd van zes jaar is een grens, omdat je nadien een taal minder vlot kan beheersen. Dat is zeker ook zo voor meer kwetsbare groepen als allochtone kinderen, die vaak al met een taalachterstand kampen wanneer ze voor het eerst naar school gaan. Hierin kan de tv een rol spelen.”

Vroeger schoolrijp

Uit onderzoek in de Verenigde Staten blijkt dat Spaanstalige kinderen die naar het Engelstalige Sesamstraat kijken vroeger schoolrijp zijn dan hun leeftijdsgenootjes die dat niet doen. “Hier levert een tv-programma dus een gigantisch voordeel op voor een sociaal kwetsbare groep”, benadrukt Duyck. “Het is bovendien een heel kostenefficiënte manier om taalontwikkeling te stimuleren bij anderstalige groepen. Je maakt televisie voor de kinderen, je bereikt een grote groep, de kinderen kijken met plezier én het heeft echt effect.”

Kleuterschool

Of kinderen ook makkelijker een vreemde taal leren dankzij televisie? “Voor een tweede taal zijn de positieve effecten van tv nog duidelijker dan voor de moedertaal”, knikt Duyck. “De impact is groter, omdat je meteen verschil ziet tussen de kinderen die wel eens naar bijvoorbeeld Engelstalige televisie kijken en de kinderen die nooit aan die andere taal worden blootgesteld.”

Rode streamertekst: “Wie geregeld <em>gamet</em>, kan zich langer concentreren”

Je kan je volgens Duyck dus afvragen of de overheid geen programma als Dora zouden moeten aanbieden in bijvoorbeeld Nederlands/Turks of Nederlands/Marokkaans als je ziet welk succes en welke cognitieve effecten zo’n reeks heeft. “Allochtonen hebben minder een cultuur van vroeg naar kleuterschool of kinderopvang gaan. Zo’n tv-reeks kan voor een overheid een efficiënte vorm zijn om hen op vroege leeftijd in contact te brengen met het Nederlands. Dat kan hun achterstand een beetje compenseren.”

-----

» Kadertekst 1: Met welke tv-programma’s leren kinderen meer taal?

Kabouter Plop en zijn vrienden (foto: Studio 100)

Het positieve effect van televisie op de taalontwikkeling van kinderen is sterk bij programma’s waarin veel taal voorkomt (linkerkolom), en veel zwakker bij programma’s waarin weinig taal aan bod komt (rechterkolom).

 

Positief voor taalontwikkeling:    Minder mogelijkheid om taal te leren:   
DoraTeletubbies
Blue’s CluesBumba
ArthurNijntje
SesamstraatPower Rangers
Samson en Gert 
Piet Piraat 
Plop 
De Kampioenen 

 
(Bron van bovenstaande tabel: prof. Duyck)

 

» Kadertekst 2: Een tweede taal leren voor tv

Prof. Duyck: “Het is goed dat kinderprogramma’s worden gebracht in standaardtaal.”

Prof. Duyck: “Het is goed dat kinderprogramma’s worden gebracht in standaardtaal.”

Kan je de televisie ook inzetten om je kind naast zijn moedertaal een tweede taal aan te leren? “Ja”, zegt prof. dr. Wouter Duyck, “maar met de tv alleen red je het niet. Televisie is een belangrijke troef om een kind een tweede taal te laten leren. Onderzoek in Vlaanderen en Nederland toont aan dat anderstalige programma’s bekijken - met of zonder ondertitels - leidt tot het impliciet leren van woordenschat in een andere taal. Het kan dus zeker geen kwaad om kinderen eens naar een anderstalige zender te laten kijken. De effecten zullen natuurlijk kleiner zijn als het kind enkel op tv in contact komt met die vreemde taal en er nooit eens actief mee te maken krijgt. Dan zal het zich eerder beperken tot woordjes herkennen.”

Hetzelfde geldt voor standaardtaal tegenover dialect. “Het is belangrijk dat kinderen ergens standaard Nederlands horen op jonge leeftijd, zodat ze er enigszins mee vertrouwd zijn wanneer ze naar school gaan. Vaak gebeurt dat enkel via de televisie, omdat thuis of in de kinderopvang met een regionale tongval wordt gesproken. Het is dus een goede zaak dat kinderprogramma’s in standaardtaal worden gebracht.”

 

 
 

» Kadertekst 3: Studio 100: clown, hond en kabouter spreken standaardtaal

Samson en Gert (foto: Studio 100)

Bumba, Plop en Samson & Gert zijn zowel in Nederland als Vlaanderen vaak op de buis. Net als de andere personages van het Vlaamse productiehuis Studio 100 spreken clown, kabouter en hond keurig Nederlands.

Hans Bourlon, scenarioschrijver, producent en (mede)directeur van Studio 100: “We streven naar perfect Nederlands. Dat valt misschien niet zo op, maar iets anders zou niet worden aanvaard voor kinderprogramma’s. We werken met professionele acteurs die dat kunnen waarmaken. Het taalgebruik van onze programma’s is trouwens zeer stabiel, terwijl er op televisie almaar meer dialect wordt gesproken in onder meer reality reeksen.”

“Toch maakt Studio 100 geen expliciet educatieve programma’s”, benadrukt Bourlon, “maar amusementsprogramma’s voor kinderen. Dat doen we vooral met fictie: we vertellen verhaaltjes waarin kinderen hun gedrag en dat van andere kinderen herkennen. Onze programma’s zijn bovendien gebaseerd op een vorm van realisme. In het decor van de kabouterreeks Plop zien kinderen tuin- en keukenattributen. Aan de hand daarvan introduceren we nieuwe begrippen. De programma’s zijn impliciet dus wel educatief.”

Bourlon verwijst naar Samson en Gert. “Als Samson een verkeerd woord gebruikt - bijvoorbeeld rovercapsule of lauwe trappenkrakers voor toverformule of flauwe grappenmakers - verbetert Gert hem. Er zit een repetitief karakter in, want Samson maakt de fout meermaals en Gert verbetert telkens. Dat maakt zoiets zeer educatief. We passen het taalgebruik trouwens altijd aan aan de leeftijd van de doelgroep.” Bourlon geeft wel meteen toe dat Samsons versprekingen geen expliciet educatieve bedoeling hadden bij de start van de reeks: “De versprekingen van Samson zijn geïnspireerd op de ervaring van maker Danny Verbiest die thuis geregeld zijn dochtertje moest verbeteren. De rest is vooral theorie achteraf.”

Piet Piraat en zijn medepiraten (foto: Studio 100)

Bij de start van Bumba heeft Studio 100 wel opdracht gegeven aan de Vrije Universiteit Brussel en de Universiteit Gent om de educatieve betekenis van de reeks vooraf na te gaan, omdat het aanbieden van een tv-programma voor 1,5- tot 4-jarigen gevoelig ligt. “Daaruit bleek dat het positief is voor kinderen en licht educatief.” Een aanrader, concludeerden de onderzoekers volgens Bourlon, hoewel ze er ook op wezen dat er weinig taal aanwezig is en Bumba toch vooral ontspanning is.

Een figuurtje dat, zoals Dora, kinderen actief betrekt bij een programma, heeft Studio 100 niet. “Wanneer niemand in de camera kijkt, kan je niet op die manier werken”, legt Bourlon uit. Toch denkt hij wel dat de programma’s van Studio 100 een positief effect hebben op de (taal)ontwikkeling van kinderen: “We bieden indirect het meest educatieve instrument aan dat je kan vinden voor kinderen die nog niet naar school gaan. We houden hen een spiegel voor, ze leren hun gedrag interpreteren en ze krijgen nieuwe begrippen aangereikt. Dat alles zonder vermanend vingertje”.

Zelf een reeks opzetten zoals prof. Duyck voorstelt met een Nederlands/Marokkaans of Nederlands/Turks aanbod, ziet Bourlon niet meteen zitten. “Als privé-bedrijf is het moeilijk om zo’n initiatief te nemen. We hebben geen gegevens of er allochtone kinderen naar onze programma’s kijken. Maar als de openbare zender zo’n opdracht geeft, zullen we graag meewerken.”

 

 
 

-----

Links: literatuur en televisieprogramma’s

Literatuur:
» Kan een kind een vreemde taal leren met tv? (= http://www.ouders.nl/taal/ltk0276.htm)
» Allochtone kinderen kijken anders (= http://www.mediaonderzoek.nl/382/allochtone-kinderen-kijken-anders-tv)
» Leren via de tv: PeuterTV (= http://www.onderwijsachterstanden.nl/php/print.php?artikel=vvenie008.html)

Televisieprogramma’s:
» Z@ppelin: http://www.zappelin.nl
» Ketnet: http://www.ketnet.be
» Nickelodeon Jr: http://www.nickelodeon.be/tv/nick-jr
» Studio 100: http://www.studio100.be

-----

Taalschrift bedankt Studio 100 voor het beschikbaar stellen van de foto's van enkele tv-helden.

-----

archief





print pagina

Door het gebruik van stijlbladen is geen aparte 'print pagina' nodig. Gebruik de 'print' functie van uw browser.



tekstgroottekleinmiddelgroot