Taalschrift | Discussie | Schaf papieren vaktijdschriften af!

Schaf papieren vaktijdschriften af!

Marc van Oostendorp, Meertens Instituut - 7/03/08

“Nogal wat wetenschappers vinden dat een goed artikel alleen met een ganzenveer kan worden geschreven”, stelt Marc van Oostendorp vast. En dus worden er op kosten van de belastingbetaler nog altijd wetenschappelijke boeken en tijdschriften gepubliceerd op papier, terwijl ze veel goedkoper en toegankelijker zouden zijn in pdf-formaat op het web. Schaf dergelijke ouderwets geworden publicaties toch af!

Universiteiten en onderzoeksinstituten zijn veredelde subsidiegevers voor commerciële uitgevers. Ga maar na. Onderzoekers redigeren tijdschriften en boeken die volgeschreven worden door andere onderzoekers. Zij doen dat allemaal in de tijd van de baas en daarmee op kosten van de belastingbetaler. Zeker in de alfawetenschappen betalen uitgevers doorgaans vrijwel geen eurocent voor al het werk. Ze eisen kopij die helemaal is opgemaakt, sturen die door naar de drukker, binden er een strik om en verkopen het resultaat voor veel geld door aan dezelfde onderzoeksinstellingen.

Het is een absurde situatie. Hij valt bovendien gemakkelijk te repareren. Als de onderzoekers toch al bijna al het werk doen, kunnen de universiteiten zich veel kosten besparen door het kleine beetje in eigen handen te nemen dat de uitgevers toevoegen: de feitelijke publicatie. Dankzij het internet kan zoiets relatief goedkoop. En dat biedt de universiteiten dan weer de kans om al hun gegevens gratis te verspreiden onder alle eventuele belangstellenden. De gemeenschap die het onderzoek betaalt, kan dan rechtstreeks kennis nemen van de resultaten van dat onderzoek. Nog een voordeel is dat publicatie via internet natuurlijk sneller verloopt dan via de drukpers.

Het lijkt zo logisch, en toch gebeurt het maar mondjesmaat. In de neerlandistiek bestaat bijvoorbeeld momenteel maar één puur wetenschappelijk tijdschrift dat helemaal buiten de commerciële uitgeverij om functioneert: het in 2001 opgerichte Neerlandistiek.nl. Dat is nog altijd een kleintje te midden van de door uitgeverijen betaalde bladen.

Waarom gebeurt het niet? Deels is het een gevolg van een vicieuze cirkel waar alle nieuwe tijdschriften mee te maken hebben. In het academisch bedrijf geldt tegenwoordig de regel publish or perish (‘schrijf of sterf’). Daarbij worden alleen publicaties in 'gerenommeerde' tijdschriften als echte publicaties gezien. Gerenommeerd ben je alleen als je als zodanig door een Europese commissie wordt erkend. Zulke instellingen werken traag en dat benadeelt nieuwe initiatieven. Die trekken daardoor moeilijker (goede) auteurs aan en worden zo niet snel gerenommeerd.

Voor een deel heeft het ook te maken met huiver voor het medium. In de hoogste bestuurlijke regionen van het alfaonderzoek verkeren nog steeds wetenschappers die veronderstellen dat een goed artikel alleen met een ganzenveer kan worden geschreven. Daarnaast is er het reële probleem van de duurzaamheid. De technologie van het op papier gedrukte woord heeft ruimschoots bewezen dat het de eeuwen kan doorstaan. Het pdf'je moet wat dat betreft zijn bestaansrecht nog bewijzen.

Problemen zijn er om opgelost te worden, en in dit geval zijn de belangen daar uiteindelijk groot genoeg voor. Voor het duurzaamheidsprobleem worden op allerlei manieren al oplossingen gezocht én gevonden. Naarmate meer onderzoekers overtuigd raken van het belang van gratis elektronisch publiceren, moet het prestige van elektronische tijdschriften langzamerhand stijgen. In de internationale taalkunde zie ik juist de laatste jaren initiatieven van heel beroemde collega's op dit vlak. En de overheid kan stimuleren dat de gelden anders worden verdeeld. Dat de euro's die nu worden ingezet voor abonnementen, worden gebruikt om zelf tijdschriften te produceren en op internet te plaatsen.

Laten we er geen doekjes om winden: de vruchten van wetenschappelijk werk moeten gratis voor iedereen via internet toegankelijk zijn.

Daniël Mantione - 14/03/08

Ik ben het hier helemaal mee eens.

Er kleven een aantal bezwaren aan het medium tijdschrift. Eén is hier al genoemd: kosten. Wetenschappelijke tijdschrijften zijn duur en universiteiten betalen veel geld om hun wetenschappers van de publicaties te voorzien.

Een ander bezwaar is dat wetenschappelijke publicaties een zeer lange houdbaarheidsdatum kunnen hebben, soms wordt er decennia later nog naar gerefereerd. Een tijdschrift is daarvoor niet het ideale medium omdat men dan bergen oude tijdschriften dient te bewaren waar ook veel artikelen in staan die niet meer van waarde zijn.

Om dit probleem te ondervangen digitaliseren de meeste uitgevers hun oude uitgaven. Hier schuilt het volgende probleem: Toegankelijkheid. De digitale archieven zijn alleen toegankelijk vanaf universiteitsnetwerken. Toegeven, je kunt ook als particulier een abonnement nemen, maar dat is duur. Wetenschappers dienen kennis te produceren voor de maatschappij, maar de maatschappij heeft geen toegang tot de kennis die wetenschap produceert. De wetenschappers schrijven dankzij de tijdschriften slechts voor elkaar.

Het volgende nadeel is zeer relevant voor dit forum: Taal. In een Engelstalig tijdschrift publiceert men in het Engels. Omdat er vaak exclusieve publicatieovereenkomsten zijn, maakt dat het wetenschappers bijzonder moeilijk een Nederlandstalige versie beschikbaar te stellen, zelfs al is de wil er. Dat betekent wederom dat de Nederlandse en Vlaamse maatschappij moeilijker toegang heeft tot het werk van zijn eigen wetenschappers.

Bij een vernietigend betoog als hierboven hoort ook een oordeel en dat liegt er niet om: De papieren tijdschriften dienen zo snel mogelijk, liefst gisteren nog afgeschaft te worden en vervangen worden door elektronische alternatieven.

ramona - 19/03/08

Publicaties zouden zowel op papier als op het net moeten verschijnen.
Onlangs heb ik het boek 'The mask of sanity, Hervey Cleckley' gevonden op het net. Het is een wetenschappelijk onderzoek naar psychopathie van in de jaren 40. Ik vond het niet in de bib, dus zocht ik even op het net. Voor mij is dat onleesbaar, ten eerste omdat van een scherm aflezen niet mijn ding is, en ten tweede, omdat het in een andere taal geschreven is. Ik heb het werk nu in boekvorm en het leest prettiger.

Dat neemt niet weg dat publicaties voor iedereen toegankelijk moeten zijn en dat kan simpel via het net. Wetenschappelijke werken lijken me desondanks altijd toegankelijk. Het is voor elke burger mogelijk om publicaties te ontlenen of in te kijken aan universiteitsbibliotheken.

Geert Klompen - 20/03/08

Helemaal mee eens. Vervang al die papieren vaktijdschriften maar door elektronische vaktijdschriften, wat mij betreft bij voorkeur in pdf-formaat.

W van Meerssen - 21/03/08

Geert, Maar het ritselen van papier vind ik ook wel verslavend.
Ja, de macht der gewoonte is lastig uit te schakelen.
Vooral voor gevorderden op leeftijd. Relax en achteroverliggend.nl
Vroeger gebruikte wij de gazet trouwens ook nog eens als W.C. papier. Al was de inkt van de gazet soms nog nat.

Daniël Mantione - 22/03/08

Ik weet niet wat de gewoonte is, maar ik kan me moeilijk voorstellen dat je als je een bepaald artikel zoekt, je archiefkast met oude jaargangen opentrekt om daar het betreffende tijdschrift uit op te vissen.

Voor wat elektronische documenten betreft, er bestaat zoiets als een printer, mocht je je artikel op papier willen lezen. En dat is naar mijn indruk hoe het in de praktijk werkt: Men zoekt het artikel in het elektronisch archief van de uitgever op en print het uit.

Dat kan goedkoper en toegankelijker.

ramona - 22/03/08

Dit is misschien een nieuw discussiepunt: vind je dat het papier van wetenschappelijke publicaties zachter moet zijn, zodat het ook nog kan dienen als wc-papier?

johan nijhof - 24/03/08

Helemaal mee eens. Bij een global village hoort ook het afschaffen van papíerrommel en postbode. Om hier een tijdschrift, wetenschappelijk of niet, te ontvangen, moet men een eindeloos geduld hebben. Zeker 3 weken. En het lezen van een scherm went heus wel, ook al ben je niet meer de jongste.
Waar men natuurlijk wel voor moet blijven zorgen, is dat de publicatie van een artikel door een kritische selectie gecontroleerd blijft. Het internet heeft ook immers publicatie van alle bagger als hoogste waarheid mogelijk gemaakt.
Als The Lancet een artikel publicabel vindt, is het dat ook. Aan universiteiten, faculteiten en andere niet meer onafhankelijke instituties kan die waakhondfunctie nauwelijks meer worden toevertrouwd.
Maar toch: laat die bomen liever staan, ook al stel je geen hoge eisen aan wc-papier.

Maranhão, Maiorbão
Johan Nijhof

Piet Verkruijsse - 20/04/08

Soms ben ik het hartgrondig oneens met Marc, maar dit artikel van hem zou mij wel eens geld kunnen gaan besparen. Regelmatig vraag ik me af of ik nog geabonneerd moet blijven op al die papieren vaktijdschriften om vervolgens het maar te laten zoals het is. Zo heb ik onlangs weer braaf 79,50 euro overgemaakt voor 'Nederlandse letterkunde'. Het is toch allemaal niet niks; vroeger waren dat zo'n 175 guldens. En zo heb ik nog een heleboel niet digitale (vak)tijdschriften die - afgezien van het feit dat ze de hele zolderverdieping in beslag nemen - dus ook niet goed doorzoekbaar zijn. Kortom: ik ben het in dit geval nogal eens met Marc.

Piet Verkruijsse

P - 30/04/08

Bovendien is het gemakkelijker om in een goed uitgegeven digitaal tijdschrift iets op te zoeken.

Ruben De Buck - 8/06/08

Helemaal oneens met de stelling. Internet is een erg vergankelijk medium, wetenschappelijke publicaties zijn toch zaken die voor langere tijd moeten meegaan vind ik. Ook is er uiteraard het feit dat van een scherm lezen moeilijker is.