“Met moeilijke woorden discrimineer je mensen!”
Tekst en foto’s: Gaby De Moor - 20/02/06
800.000 Vlamingen en 1,6 miljoen Nederlanders struikelen over hun belastingaangifte en officiële documenten, maar vaak is ook de krant te moeilijk voor ze. “De media moeten een taal gebruiken die de mensen begrijpen”, pleit Karine Nicolay van Wablieft. De ‘duidelijkste krant van Vlaanderen’ reikt sinds 1997 een prestigieuze prijs uit voor helder taalgebruik. Taalschrift zoekt het geheim daarvan bij de jongste winnaar van de prijs. En hoe eenvoudig communiceert Nederland?
Pascal Vyncke: “Ik schrijf niet voor specialisten, maar ook niet voor kinderen van acht jaar.”
Aan de wand van zijn kantoortje in Ekeren nabij Antwerpen hangt zijn jongste trofee: een kunstwerk van Jeannette Kleinschmidt, de ingelijste Wablieftprijs voor klare taal. De twintigjarige student Pascal Vyncke (informatica - eerste licentie Universiteit Gent) is sinds zijn tiende bezig met computers. “Toen ik veertien was, merkte mijn oma op dat ik voortdurend op internet zat. Ik moest voor haar informatie opzoeken over gezondheid en pensioenen, maar die vond ik niet meteen. Uiteindelijk besloot ik zelf SeniorenNet te maken, een website voor vijftigplussers met gecentraliseerde informatie over gezondheid, geld, werk en veel andere dingen, zoals de Lotto-uitslagen. Vandaag telt SeniorenNet 20.000 informatiepagina’s en 7,6 miljoen hits per dag. Een honderdtal vrijwilligers werkt de pagina’s bij. Ik wil vooral senioren doen internetten zonder hulp van hun (klein)kinderen.”
Gewone mensentaal
“De Wablieftprijs is voor mij een grote erkenning voor wat ik doe”, zegt Pascal Vyncke. “Op SeniorenNet.be gebruik ik duidelijke en toegankelijke taal. Op de universiteit beleef ik het tegenovergestelde. Daar leggen ze elk moeilijk woord uit met vijf andere moeilijke termen. Informatici blijven gevangen in hun eigen wereldje van vaktermen. In mijn opleiding gaat geen aandacht naar klare en duidelijke taal gebruiken als je iets uitlegt. Hoe meer moeilijke woorden en afkortingen je gebruikt, hoe liever de docenten het hebben. Ik kan een cursus tien keer eenvoudiger uitleggen zonder dat ik de inhoud verander. Maar te weinig moeilijke woorden aanvaarden ze niet in academische kringen. Gewone mensentaal gebruiken is blijkbaar heel lastig.”
Debielen
Pascal Vyncke gaat ervan uit dat zijn lezers geen voor- of achtergrondkennis hebben. “Ik schrijf niet voor specialisten. Ook niet voor debielen of voor kinderen van acht jaar. Ik laat het niveau niet dalen. Sommige vaktermen, zoals e-mail, kun je niet vermijden. In mijn boek ‘Internet na 50’ staat een computerwoordenlijst.”
Karine Nicolay: “De meeste vaklui geraken niet los uit hun eigen beroepssfeer.”
Met 25.000 verkochte exemplaren is dat boek intussen aan zijn tiende druk toe. Wie een nieuwe computer koopt en de reclametekst met eigenschappen en kwaliteiten van de pc onleesbaar vindt, kan voor verstaanbare uitleg dat boek raadplegen. Of je nu een taalkundig talent moet zijn om het verstaanbaar te kunnen uitleggen? Pascal Vyncke volgt geen schrijfcursus. Hij gaat intuïtief te werk. Nochtans vindt hij dat hogescholen en universiteiten een cursus kunnen organiseren om je te leren uitdrukken in klare en duidelijke taal. Daarmee hoopt hij dat ambtenaren, informatici, juristen, artsen en ingenieurs het eindelijk ‘normaal’ kunnen uitleggen aan niet-collega’s.
Geen moeilijke woorden
De Wablieftprijs is een initiatief van de redactie van de krant Wablieft, met hoofdkwartier in Mechelen. Wablieft is een Vlaamse krant in eenvoudig Nederlands, die zichzelf ‘de duidelijkste krant van het land’ noemt. Wablieft biedt wekelijks een overzicht van de actualiteit aan mensen voor wie een gewone krant te moeilijk is.
“Wablieft wil de samenleving voor iedereen toegankelijk maken”, legt hoofdredacteur Karine Nicolay uit. “Daarom is de krant eenvoudig geschreven en dus makkelijk om te lezen: geen moeilijke woorden, korte woorden en zinnen, korte artikels, het liefst geen beeldspraak. Het nieuws op een klare en bevattelijke manier. Toch pakken we alle onderwerpen aan op een volwassen manier.”
Karine Nicolay: “Het kan niet dat in een overheidsdocument ‘voor de burgers’ termen staan als heterogeniteit en chronotopen.”
Twintig jaar bestaat Wablieft nu. In 1985 begon de krant klein in een project ‘alfabetisering’ in Dendermonde. Nu krijgen bijna 9.000 abonnees wekelijks hun Wablieft in de bus. De groep lezers is niet alleen groter maar ook breder geworden. Er zijn lezers van 7 tot 77 jaar die de krant thuis lezen, ofwel in de klas of in een centrum voor basiseducatie, een centrum voor volwassenenonderwijs of een beroepsopleidingscentrum.
Telefoontjes
In België is één op zeven volwassenen laaggeletterd. Eén op vijf heeft grote moeilijkheden met alledaagse teksten. “Daarom zouden de media een taal moeten gebruiken die de meeste mensen begrijpen”, zegt Karine Nicolay. “Het kan niet dat in een overheidsdocument ‘voor de burgers’ termen staan als heterogeniteit en chronotopen. En wat zijn een bijblijfconsulent, voortbewegingstoestel, trajectbegeleiding en een arbeidsgehandicapte? Als je met collega’s praat die je jargon begrijpen, is er geen enkel probleem. Als je daarentegen dezelfde boodschap moet doorgeven aan iemand die niet in hetzelfde vak zit, zeg je het met woorden die iedereen begrijpt. Maar de meeste vaklui geraken niet los uit hun eigen beroepssfeer. Ze zijn als ‘zender’ niet empathisch genoeg om zich in de plaats te zetten van de ‘ontvanger’, de gewone lezer. Onder meer overheidsdocumenten moeten zich richten tot de mensen voor wie de boodschap bedoeld is. Zo zouden overheidsdiensten minder telefoontjes moeten beantwoorden van mensen die om uitleg vragen.”
Pro en Okee
De Wablieft-krant: van 9.000 naar 25.000 lezers.
“Onduidelijke taal gebruiken is discriminerend”, stelt Karine Nicolay. “Het getuigt van weinig respect. Die opstellers zien neer op het publiek: ‘Wij weten het en jullie niet’. Waarschijnlijk gebeurt dat niet altijd bewust, maar mijn moeder kreeg toch maar van de vrederechter te horen dat haar zaak ‘zonder voorwerp’ was. Hij bedoelde dat ze intussen opgelost was. Waarom zegt hij het dan niet zó?”
Wablieft richt spoedig een ‘Klare Taal Punt’ op. Daarmee wil de vereniging mensen, overheden, organisaties en verenigingen bewust maken van het belang en de noodzaak van klare taal. Het Punt dient o.a. om mensen op te leiden om van in het begin eenvoudige teksten te schrijven.
SeniorenNet. Eenvoudig communiceren betekent niet dat je teksten kinderachtig en betuttelend moet maken.
In andere Europese landen bestaan ook kranten in eenvoudige taal, zoals de ‘makkelijk-te-lezen’ kranten in Nederland, de Pro-krant en Okee-krant. De Europese partners van ‘Grundtvig’ (www.grundtvigvlaanderen.be) werken aan een Europees kwaliteitslabel voor eenvoudige taal.
Belastingaangifte
Een van de partners van Wablieft is het Nederlandse communicatiebureau ‘Eenvoudig Communiceren’ in Amsterdam. Het bureau herschrijft en bewerkt boeken, folders/brochures, gidsen, lesmaterialen en formulieren, zodat mensen met leesproblemen toegang krijgen tot teksten.
“Het is een misverstand om te denken dat iedereen in Nederland goed leest”, zegt directeur-uitgever Ralf Beekveldt. “Velen kunnen wel woorden lezen, maar snappen niet wat er met een tekst bedoeld wordt. Voor hen is de televisie vaak de enige informatiebron. Kranten, tijdschriften en folders zijn meestal te moeilijk. Mensen die moeite hebben met lezen geraken in een geïsoleerde positie, omdat ze amper toegang krijgen tot voor hen broodnodige informatie en voorlichting. Hoe wil je dat ze een belastingaangifte doen of gewone dagelijkse dingen?”
Testpanels
Ralf Beekveldt: “Het is een misverstand dat iedereen in Nederland goed leest.” (foto Eenvoudig Communiceren).
“De overheid, instellingen en bedrijven communiceren niet eenvoudig genoeg”, merkt Ralf Beekveldt op. “Hun brochures en folders zijn te vaak doorspekt met onnodig moeilijke woorden en vakjargon.” Eenvoudig Communiceren werkt vanuit de lezer. Daarom testen ze hun teksten uitgebreid bij de doelgroep. Daarvoor doen ze een beroep op testpanels. Maar betekent eenvoudig communiceren dat je teksten kinderachtig en betuttelend moet maken? Beekveldt: “Nee, net als ieder ander hebben mensen die moeite hebben met lezen recht op volwaardige, toegankelijke informatie. Als je een moeilijk woord niet kunt vermijden, moet je het duidelijk uitleggen. Een tekst in duidelijk leesbare en begrijpelijke taal bouw je anders op dan een ‘normale’ tekst. Een eenvoudige tekst is altijd chronologisch, waardoor de gebeurtenissen elkaar op logische wijze opvolgen. De lay-out is even belangrijk als de inhoud. Zo nodigt een onoverzichtelijke pagina niet uit tot lezen, ook al is het artikel eenvoudig geschreven.”
Links
» www.seniorennet.be: portaalsite voor senioren, bekroond voor zijn eenvoudig taalgebruik
» www.vocb.be/wablieft.html: Wablieft, de eenvoudigste krant van Vlaanderen en uitreiker van de Wablieft-prijs
» Kader 1: Hoe herschrijft u ‘ambtenarees’?
‘Internet na 50’ en ‘Veilig op het internet’, twee boeken van Pascal Vyncke.
Een formulier opstellen om werklozen te helpen die een job zoeken... Begrijpen die mensen wel altijd waarover het gaat? Redacteurs van Wablieft praten met de opstellers van de formele tekst en vlooien uit wat ze precies bedoelen. Daarna herschrijven ze de tekst.
Een voorbeeld:
Vóór (geschreven vanuit de zender – de overheid):
Werk als middel tot maatschappelijke integratie.
Mensen hebben elk hun eigen capaciteiten en kenmerken en vullen elkaar aan. Diversiteit is wat de samenleving, alsook de onderneming, boeiend en rijk maakt.
Anders zijn kan geen reden tot uitsluiting zijn.
Individuele mogelijkheden en wensen van de werkzoekenden vormen de basis bij de ontwikkeling van het traject en voor de uitbouw van de (toekomstige) job.
We betrekken werkzoekenden actief bij het zoeken naar een geschikte job.
Na (geschreven voor de ontvanger – wie werk zoekt):
Iedereen is verschillend.
Iedereen heeft zijn talenten.
Iedereen heeft zijn beperkingen.
Zo vullen de mensen elkaar goed aan.
Dat maakt de wereld juist zo boeiend.
‘Anders zijn’ is dus nooit een reden om iemand uit te sluiten.
Werk hebben is heel belangrijk in onze samenleving.
Met een job hoor je er pas echt helemaal bij.
Daarom zoeken wij samen met jou naar een job die bij je past.
» Kader 2: De topvijf van eenvoudige taal
Hoe Wablieft teksten vereenvoudigt? Dit is de topvijf van vuistregels:
- Houd rekening met de geringe voorkennis van de meeste lezers. Een korte toelichting of situering van de context is meestal noodzakelijk.
- Abstracte woorden of modewoorden zijn meestal te moeilijk (globaal, kwalitatief, niveau, verankering, überhaupt, hectisch, insteek ...). Sommige woorden blazen de stijl op. Vaak hebben ze een pseudo-intellectueel karakter (problematiek in plaats van probleem). Houd het dus eenvoudig. Maak het concreet, geef voorbeelden, gebruik gewone(re) woorden.
Wetenschappelijke of administratieve begrippen en ook vaktaalwoorden leg je uit in de tekst (euthanasie, sociale zekerheid ...). - Letterwoorden (PvdA, VVD, KFOR, VN, EU) zijn meestal onleesbaar of onbegrijpelijk zonder voorkennis. Schrijf ze daarom één keer in de tekst voluit met het letterwoord tussen haakjes (De Verenigde Naties (VN)).
- Tegenwoordige tijd leest makkelijker dan verleden tijd. Passieve vormen maken de stijl zwaar. Maak daarom zo weinig mogelijk gebruik van de lijdende vorm.
- De tekst in kolommen zetten vergemakkelijkt het lezen. De ogen van de lezer hoeven dan niet zo’n grote sprong te maken van de ene naar de volgende regel.
De redacteurs van Eenvoudig Communiceren volgen ook richtlijnen. Een ervan is nominaliseringen vermijden. Een nominalisering is een zelfstandig naamwoord afgeleid van een werkwoord. Veel nominaliseringen maken een tekst abstract. ‘Het project is mislukt’ klinkt concreter dan ‘De mislukking van het project’ of ‘Het mislukken van het project’.
» Kader 3: Wie won de Wablieftprijs?
De Wablieftprijs is een �prijs voor klare taal� die het redactieteam van de wekelijkse krant Wablieft sinds 1997 jaarlijks uitreikt aan Vlaamse mediafiguren, politici of verenigingen die zich inspannen voor een helder en eenvoudig taalgebruik. Dit is de �list of fame�:
- 1997: Frank Deboosere, tv-weerman
- 1998: Steve Stevaert, politicus, voormalig Vlaams minister
- 2000: Jan Huys, radiojournalist
- 2001: Siegfried Bracke en Ben Crabb�, tv-presentatoren
- 2002: Greet van Gool, voormalig commissaris van de regering voor de sociale zekerheid
- 2003: Goedele Liekens, schoonheidskoningin en tv-presentatrice
- 2004: Edwin Van Fraechem, rechter en oud-assisenvoorzitter
- 2005: Pascal Vyncke, auteur van �Internet na 50� en �Veilig op het internet� en maker van SeniorenNet.be
