Jongeren koesteren hun inktaap

Tekst: Alexandra De Laet / foto’s: Gert Swinnen - 15/03/06

De afgelopen maanden namen leerlingen van 125 Vlaamse en Nederlandse scholen deel aan ‘de Inktaap’, een project dat lezen wil bevorderen. Ze beoordeelden werk van drie recente Nederlandstalige literaire prijswinnaars: Arnon Grunberg (AKO Literatuurprijs), Willem Jan Otten (Libris Literatuurprijs) en Frank Westerman (Gouden Uil). Wie vinden de leerlingen het beste? Op 17 maart, dag van de eindjurering in deSingel in Antwerpen, kenden zij ‘de Inktaap’ toe aan Specht en Zoon van Willem Jan Otten. “Het is leuk dat jongeren hun mening kunnen geven over boeken voor volwassenen.”

“Waar is je boek?”, vraagt leraar Tim Sautois tijdens het slotdebat over Specht en Zoon van Willem Jan Otten aan een van de jongeren. We zijn in Campus de Reynaert in het Vlaamse Tielt. “Mijn moeder is het aan het lezen”, klinkt het meteen uit de mond van Michael Ben Zerb (17). Het boek is zijn favoriet, net als van de meeste leerlingen van de school. Het onverwachte perspectief – een schildersdoek vertelt – charmeert de jongeren. Specht en Zoon won in 2005 de Libris Literatuurprijs. Campus De Reynaert is één van de 125 Vlaamse en Nederlandse scholen die deelnemen aan de Inktaap. Jongeren toetsen drie literaire prijswinnaars aan hun eigen oordeel. In Tielt nemen negen leerlingen deel. De school werkt voor het vierde jaar op rij mee aan het project.

Dan Brown

Ben Zerb zit in het zesde jaar sociaal-technische wetenschappen en leest van kindsbeen af. “Lezen is leuk tijdverdrijf”, zegt hij. “Ik ga geregeld naar de bibliotheek en lees een tiental boeken per maand. Ik lees wat op dat moment populair is, de boeken van Dan Brown bijvoorbeeld.” Als ‘boekenwurm’ is hij een buitenbeentje in zijn klas. “De meeste leerlingen in het technisch onderwijs lezen niet of weinig. Ik denk dat je zoiets moeilijk kan stimuleren: je leest graag of je leest niet graag. Ik vind het leuk om te worden meegezogen in een verhaal.”

Intussen is het debat volop aan de gang. De asielzoeker van Arnon Grunberg (winnaar AKO Literatuurprijs 2004) kan eveneens op heel wat bijval rekenen. Een meisje rakelt een grappige passage op, iemand heeft het over iets wat de asielzoeker “ocharme” meemaakt. Isabel Vermeulen (17) uit het zesde jaar Latijn-moderne talen verdedigt het boek met veel enthousiasme. “De asielzoeker is mijn nummer één, omdat het heel goed verteld is. Het is een absurd boek, maar je leeft mee en het is psychologisch mooi uitgesponnen. Ik zou het nog wel eens willen lezen.” Zelf vindt ze dat ze niet veel leest. “Ik heb niet veel tijd. Ik vind dat wel jammer, want lezen ontspant me. Of het niet cool is? Iedereen zegt dat wel, maar ik denk dat veel jongeren toch lezen.”

 

Hoofdpijn

Wanneer de leraar vervolgens Frank Westermans El Negro en ik (winnaar van De Gouden Uil 2005) aanhaalt, wordt er vooral veel gezucht. “Ik heb de eerste vijftig bladzijden gelezen en toen had ik hoofdpijn van al die namen en al die plaatsen”, zegt Iris Versnoyen (18) uit het zesde jaar humane wetenschappen. “Misschien heeft dit boek die prijs wel verdiend, maar het is niet mijn genre.” Zij werkt net als Vermeulen voor het tweede jaar op rij mee aan de Inktaap. “Ik lees graag en ik vind het leuk om te vergelijken en te discussiëren. Bovendien moeten het eigenlijk wel bijna goede boeken zijn, want ze hebben allemaal een prijs gewonnen.”

Versnoyen is een van de zeven Inktaapmeisjes in de school in Tielt, naast twee jongens. “Er zijn niet veel jongens op school die geïnteresseerd zijn in lezen”, stelt ze vast. “Voor lezen moet je tijd nemen. Veel jongens beschouwen het eerder als iets wat moet en niet als ontspanning. Als je leest, word je creatiever en heb je veel meer fantasie. Ik lees liefst thrillers, maar ik heb thuis allerlei boeken. Je moet allerlei genres en schrijvers leren kennen, vind ik.”

Nieuwe horizonten

De meningen lopen opvallend gelijk. El Negro en ik valt niet zo in de smaak, De asielzoeker wel, maar Specht en Zoon is topfavoriet, net zoals op het internetforum van de Inktaap waarop leerlingen over de boeken discussiëren.

De jongeren in Tielt stellen dat zij en hun leeftijdsgenoten vaker en met meer plezier lezen dan doorgaans wordt aangenomen. Wel geven ze toe dat ze deze drie Inktaapboeken misschien niet spontaan uit het rek hadden gehaald. In die zin heeft het project voor hen dus wel nieuwe horizonten geopend. Maar de meesten lezen geregeld.

Jordih Demaeght (18) is daarop een uitzondering. Isabel Vermeulen heeft hem overtuigd voor de Inktaap. “Ik was nieuwsgierig om De asielzoeker te lezen. Ik had het toneel gezien en vroeg me af hoe het boek zou zijn. De combinatie toneel-boek was nieuw voor mij. Soms heb je wel boeken die je dan verfilmd ziet. Meestal vind ik de film dan leuker, omdat die een beter beeld geeft van het verhaal. In een boek kan je je wel inbeelden hoe iets is, maar je bent niet zeker. Bovendien draaien ze in een boek meer rond de pot, en dan wordt het wel eens langdradig.”

Publiekslieveling

Of een initiatief zoals de Inktaap meer jongeren doet lezen? Tim Sautois doceert Nederlands en Engels in Campus de Reynaert. De jonge leraar coördineert in de Tieltse school de Inktaap, volgens hem een schitterend project. “Het zijn de jongeren die graag lezen die je ermee aanspreekt. In die zin bestendigt het project wellicht wat er al is, maar je moet dat eerder positief bekijken. Ze zijn enthousiast om de anderen de boeken aan te raden. Jongeren nemen zoiets toch makkelijker van elkaar aan. En er zijn wel degelijk witte merels: leerlingen als Jordih die niet veel lezen en meedoen aan de Inktaap en zo misschien wel de smaak te pakken krijgen.”

In het debat is de tijd voor de stemming aangebroken. Een van de leerlingen scheurt een blad in kleine stukjes, zodat iedereen zijn stem kan uitbrengen. De pennen blijven boven het papier zweven. Er wordt getwijfeld en geaarzeld. “Niet spieken”, lacht de leraar nog. Wordt het favoriet Specht en Zoon of zal De asielzoeker het alsnog halen? De leerlingen noteren hun oordeel: zeven punten voor het beste boek, vijf voor het tweede, drie voor het derde. De leraar telt de scores op. Hij houdt er nog even de spanning in. En dan blijkt dat in Tielt alvast publiekslieveling Specht en Zoon wint.

Geen prijs

Dat is ook het geval in De Vrije School Den Haag (zie ook kadertekst 5) waar Margriet Harmsen (18) voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (VWO) volgt. “Ik was de enige die een andere mening was toegedaan”, vertelt ze. “Ik was voorstander van De asielzoeker, maar Specht en Zoon sprak de meeste leerlingen meer aan omdat het perspectief het boek heel erg uniek maakt. Ik vond De asielzoeker sterker en heel sfeervol, al las Specht en Zoon wel het lekkerst.”

Harmsen houdt erg veel van lezen. “Het geeft even afleiding en brengt iets anders dan je eigen wereldje. Je kan over dingen lezen waar je veel van afweet of waar je helemaal geen ervaring mee hebt.” Met vier andere leerlingen is ze betrokken bij de Inktaap. “Het is leuk dat over volwassenenboeken de mening van jongeren wordt gevraagd. De meeste prijzen worden toch door volwassenen uitgereikt. Het leuke aan de opzet is dat je heel goede boeken krijgt aangereikt, precies omdat ze al een belangrijke literaire prijs gewonnen hebben. Al lees ik net zo graag boeken die geen prijs hebben gekregen.”

Spannend

In het Strabrecht college in het Nederlandse Geldrop zijn de stemmen nog niet geteld wanneer leraar Nederlands Perry van Kerkhoven vertelt over deelname aan de Inktaap. In de school werken vijftien leerlingen mee aan het project. Dat aantal is al enkele jaren een constante, zegt Van Kerkhoven, en net als in Vlaanderen nemen er vooral meisjes deel en vooral leerlingen uit studierichtingen die voorbereiden op voortstuderen.

“Ze zijn erg gemotiveerd”, zegt de leraar over zijn Inktaapteam. “Ik vind het geweldig spannend om hen iedere keer weer hun horizon te laten verleggen.” Hij vindt het geen probleem dat de meeste deelnemers al lezers zijn. “Zij genieten echt. En we betrekken eveneens leerlingen voor wie het minder voor de hand ligt.”

Harry Potter

“Ik deel echt niet de mening dat Nederlandse tieners alleen maar msn’en en sms’en” zegt Van Kerkhoven. “Dat doen ze inderdaad veel, maar er zijn genoeg jongeren die toch bewust voor een boek kiezen. Een cyclus als Harry Potter bijvoorbeeld heeft ontzettend veel kinderen aan het lezen gezet. We mogen niet uit het oog verliezen wat de kinderen en jongeren willen. We moeten hen niet onze volwassen maatstaf opleggen. Het hoeft heus niet Harry Mulisch of Hugo Claus te zijn, als het bij hen maar de passie en de motivatie aanwakkert om te blijven lezen.”

Daarvoor is het van belang dat een boek aansluit bij hun belevingswereld, zegt Van Kerkhoven. “En dat krijgen ze bij de Inktaap elk jaar weer voor elkaar. Het zijn trouwens altijd drie goede boeken die worden geselecteerd. Bovendien is het een voordeel dat het om moderne boeken gaat.”

Literatuur herleeft

De helft tot drievierde van de leerlingen pakt een paar keer per jaar een boek vast, denkt Van Kerkhoven. De leraar Nederlands benadrukt dat jongeren heel veel verschillende dingen lezen: jeugdboeken, maar ook tijdschriften. “Mijn eerste doel is hun te laten zien dat er meer is op de wereld dan het dagelijkse leven in hun dorp. Tijdschriften doen dat, en ze zijn voor twaalf- en dertienjarigen een opstap naar wat zwaardere verhalen in het betere kinderboek. Dat opstapje is erg belangrijk. Zo moeten we ook eerst zorgen voor het goede jeugdboek, en dan is de stap naar de zogenaamde ‘echte’ literatuur niet eens zo groot.”

Hoewel het volgens Van Kerkhoven een lastige klus blijft om jongeren de moeilijkere boeken te laten lezen, spreekt hij toch over een heuse revival van de literatuur, zij het dat die makkelijker ingang vindt in gezinnen waar de ouders (voor)lezen. “De literatuur is zeker niet dood. Ik hoor geregeld leerlingen iets vertellen over een boek dat ze gelezen hebben waaruit blijkt dat ze er echt over hebben nagedacht. Dat is toch leuk?”

---

Links:

» www.inktaap.com

» Arnon Grunberg - De asielzoeker

» Willem Jan Otten - Specht en Zoon

» Frank Westerman - El Negro en ik

» Enkele verrassende citaten uit de juryrapporten

---

» Kader 1: Inktaap in Nederland, Vlaanderen en Suriname

De Inktaap is een leesbevorderingsproject op initiatief van de Nederlandse Taalunie, CANON Cultuurcel van het departement Onderwijs en de administratie Cultuur van het departement WVC van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap en Stichting Lezen Nederland. Het is de opvolger van de Jonge Gouden Uil. De Inktaap confronteert tieners met de keuze die de jury’s van de drie ‘grote’ literaire prijzen in het Nederlands taalgebied hebben gemaakt. Uit hun longlists, shortlists en winnaars worden de hoogst gewaardeerde boeken geselecteerd, waaruit de jongeren vervolgens hun winnaar kiezen.

Op vrijdag 17 maart 2006 vond in deSingel in Antwerpen tijdens de feestelijke slotdag de eindjurering plaats. Alle deelnemende leerlingen en leraren uit Vlaanderen en Nederland waren uitgenodigd, evenals de genomineerde auteurs. Voor de editie 2005-2006 van de Inktaap waren de volgende boeken genomineerd:

- Arnon Grunberg met De asielzoeker (winnaar AKO Literatuurprijs 2004);
- Willem Jan Otten met Specht en Zoon (winnaar Libris Literatuurprijs 2005);
- Frank Westerman met El Negro en ik (winnaar De Gouden Uil 2005).

Dit jaar namen in Nederland 56 scholen en in Vlaanderen 69 scholen deel aan de Inktaap. Voor het eerst waren eveneens twee scholen uit Suriname betrokken bij het project.

De Inktaap mikt op jongeren in de hoogste graad van het Vlaamse secundair onderwijs en op leerlingen uit de tweede fase van het Nederlands middelbaar onderwijs (havo en vwo).

Jongeren halen hun inspiratie om te lezen veelal van vrienden, uit de film, op het web. “De Inktaap wil iets extra bieden”, zegt Liesbet Vannyvel van de Nederlandse Taalunie. “We bieden hoogstaande volwassenenliteratuur aan en dat wordt heel goed geaccepteerd. Jongeren gaan er echt in op.” Een extra argument is volgens Vannyvel dat veel leeslijsten eerder de klassieke literatuur bevatten. “De Inktaap reikt recente, goed beoordeelde literatuur aan.”

 

» Kader 2: Wil je ook in de Inktaapjury?

De Inktaap wordt georganiseerd door Villanella (Vlaanderen) en BulkBoek (Nederland).

Scholieren uit de tweede fase in Nederland en van de hoogste graad van het secundair onderwijs in Vlaanderen kunnen deelnemen aan de Inktaap. Binnen een school wordt een schooljury van ca. 15 leerlingen gevormd, begeleid door een docent. Nederlandse scholen schrijven zich in de zomer in via het aanmeldingsformulier op de site www.inktaap.com. In Vlaanderen starten de inschrijvingen in september, ook via die site.

In oktober ontvangen de deelnemende scholen de boeken (3 exemplaren van elk genomineerd boek) en een juryhandleiding. In november volgt er een instructiedag voor docenten. Van oktober tot januari lezen de scholieren de boeken en discussiëren erover, o.a. via het discussieforum op de website www.inktaap.com. In januari/februari kiest elke school een winnaar tijdens een slotdebat.

In maart vindt de slotdag plaats. Er is plaats voor ca. 10-15 juryleden per school. Tijdens de slotdag, afwisselend in Rotterdam en Antwerpen, discussiëren de deelnemers over de boeken, met elkaar en met professionele juryleden. Ook ontmoeten zij de genomineerde auteurs. Aan het einde van de dag wordt de winnaar bekendgemaakt en de Inktaap uitgereikt.

-----

Scholen die mee willen doen of meer informatie willen, kunnen contact opnemen met:

Voor Nederland:
BulkBoek, Saskia Buijk
Henri Polaklaan 12c
1018 CS Amsterdam
020-627.95.49
bulkboekbulkboek.net

Voor Vlaanderen:
Villanella, Grietje Schepers
Verviersstraat 15
2000 Antwerpen
03-260.96.10
infoinktaap.be

-----

Nadere informatie over de Inktaap: www.inktaap.com.

 

» Kader 3: En wat vinden de schrijvers ervan?

Willem Jan Otten vindt het “heerlijk” dat er een project bestaat dat probeert literatuur aan te prijzen bij jongeren. “Het is een misverstand dat jonge mensen niet van literatuur zouden houden. Er zijn heel veel jongeren die, als ze ermee in aanraking komen, er enorm van genieten.” Otten hoopt wel dat jongeren niet het gevoel krijgen dat zijn boek ‘verplichte kost’ is. “Het heerlijke aan literatuur is de totale vrijheid: om zelf te bedenken wat je ervan vindt en je eigen voorstelling te maken. Ik ben altijd bang dat mensen er een hekel aan krijgen als dingen moeten. Ik hoop dat het de Inktaap lukt om dat te vermijden, maar ik heb wel de indruk dat het project enthousiasmerend werkt.”

Otten hoopt de Inktaap in de wacht te slepen met Specht en Zoon. Hij is blij te horen dat zijn boek in de smaak lijkt te vallen. “Ik ben erg benieuwd. Je schrijft natuurlijk niet voor een bepaalde groep lezers, maar dit is vast een boek dat jongeren aan kan spreken.”

Frank Westerman heeft op het Internetforum de negatieve reacties op zijn boek gelezen: “Lekker ontnuchterend, dat zeker”. Hij zegt zich geen illusies te maken: “Misschien is El Negro en ik lezen op jonge leeftijd net zoiets als koffie drinken. Je walgt ervan, maar een paar jaar later geniet je er intens van en kan je het niet meer missen. Het mooie is dat je boek eens echt voor de welpen wordt geworpen. Ze verslinden het niet, maar verscheuren het.”

 

 

 

» Kader 4: Nederlandse en Vlaamse school gaan in debat

De Inktaap wordt zowel in Vlaanderen als in Nederland georganiseerd. Dat maakt samenwerking over de grens mogelijk. Zo dachten ook de leerkrachten van het Antwerpse De Dames en van het Nederlandse Markland College in Oudenbosch erover toen ze mekaar toevallig ontmoetten op een Inktaapevenement. Sinds drie jaar werken de twee scholen samen en sinds twee jaar organiseren ze een gezamenlijk slotdebat. Dit jaar gingen de Antwerpse leerlingen op bezoek in Oudenbosch. Over hun topdrie waren de twintig leerlingen uit Vlaanderen en Nederland het meteen eens, met Specht en Zoon als winnaar.

“We zijn voorzichtig gestart en hebben de samenwerking geleidelijk uitgebreid”, zegt docent Karel de Feijter van het Markland College. “Het eerste jaar ging alles eerder moeizaam”, blikt ook lerares Lutgart Van den Bergh van De Dames terug. “Toen hebben de leerlingen enkel gemaild en gechat. (lachend) Wellicht ging het niet altijd over de boeken, maar toch ook wel over de boeken. Sinds vorig jaar ontmoeten ze elkaar in levenden lijve voor een slotdebat. Vorig jaar hebben we na afloop Antwerpen verkend, dit jaar waren wij uitgenodigd in Oudenbosch.”

Volgens Van den Bergh is de belangrijkste meerwaarde voor de jongeren dat ze mensen leren kennen van buiten hun enge wereldje van de school. “Het is niet ver, zo veel verschillen zijn er niet”, zegt ze. De Feijter benadrukt eveneens het belang van het contact tussen de leerlingen: “De meerwaarde is natuurlijk dat er over literatuur wordt gepraat. Dat het met Vlaamse jongeren is, geeft het debat een extra dimensie. Bovendien is het voor onze leerlingen natuurlijk leuk dat De Dames in het Antwerpse stadscentrum gevestigd zijn.”

Beide scholen zijn alvast van plan de uitwisseling volgend jaar voort te zetten. De organisatie van de Inktaap wil uitwisseling over de grens graag stimuleren, zodat andere scholen het voorbeeld van deze twee volgen.

 

» Kader 5: Oordeel van (bijvoorbeeld) de Inktaapjury's van de Vrije School Den Haag en het Vechtstede College uit Weesp

De leerlingen van de Inktaapjury van de Vrije School in Den Haag hebben hun beoordeling van de drie genomineerde boeken op internet gezet. Hun favoriet is Specht en Zoon van Willem Jan Otten. Zie: http://www.onderde18.vrijeschooldenhaag.nl/site/ binnen/nederlands/onze_winnaar_van_de_inktaap_2006

Specht en Zoon blijkt ook de favoriet te zijn van de Inktaapjury van het Vechtstede College uit Weesp. Zie: http://www.gooisescholenfederatie.nl (via 'lees meer' zijn leuke foto's te bekijken!)