Drukt het Engels het Nederlands weg?

Tekst en foto�s: Gaby De Moor - 1/12/07

Waarom zouden we nog moeite doen om correct Nederlands te gebruiken? Het Engels rukt op en eist overal zijn plaats op. Tickets zijn in presale, pc-games zijn cool en spammen is not done. Bovendien kan je, door Engels te spreken, vaak beter bijblijven in je vakgebied. Spreken we straks nog alleen nog Nederlands in de kroeg? Taalschrift legt deskundigen acht withete stellingen voor.

Stelling 1: �We moeten stoppen met zeuren over de achteruitgang van het Nederlands.�

�Het is niet de eerste keer dat het Nederlands bedreigd wordt�, zegt prof. dr. Piet van de Craen. Hij is psychosociolingu�st aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB). �In 1788 klaagde Jacobus Verlooy over het feit dat mensen geen goed Nederlands praatten en dat daardoor de hele taal bedreigd werd. Tussen de twee wereldoorlogen ziet men in ons taalgebied het Duits als een bedreiging. En nu maakt men zich zorgen dat het Nederlands dreigt te worden weggedrukt door het Engels� Onzin! Het Nederlands is een levende taal. Ze socialiseert kinderen, ze gebruiken die als moedertaal. Het Nederlands fungeert als onderwijstaal. En er wordt in onze taal literatuur geproduceerd. Verder is Nederlands in twee Europese landen een bestuurstaal en een offici�le taal. Bovendien is het Nederlandse de grootste van de kleine talen in Europa en staat ze veertigste op de wereldranglijst van 6 000 talen. Met die bedreiging valt het dus best mee.�

Stelling 2: �Inwoners van het Nederlandse taalgebied moeten zo vroeg mogelijk eerst Engels leren. Scholen moeten ten minste tweetalig of meertalig onderwijs aanbieden.�

Piet van de Craen: �Ik vind het ontzettend belangrijk om eerst de taal van je buren te leren. Als Nederlandstalige in Brussel is de offici�le taal van de buren het Frans. Het getuigt van culturele ethiek om de taal van je buur te kennen. Wij streven er wel naar meertalig te worden en zelfs zo vroeg mogelijk vreemde talen te leren. Toch kopen wij in Brussel nog geen brood in het Engels.�

In het Sint-Lodewijkscollege van Brugge is Engels de instructietaal voor de vakken chemie, biologie en fysica in de derde graad van het algemeen secundair/voortgezet onderwijs. �We hebben daar twee bedoelingen mee�, zegt projectco�rdinator Ingrid Depuyt. �Leerlingen de kans geven om vaardiger te worden in het Engels en ze voorbereiden op hoger onderwijs. Vooral voor wetenschap, fysica en informatica groeit het belang van Engels. De tijdschriftartikelen en het vakjargon zijn vaak in die taal opgesteld. Universiteiten en ook hogescholen gebruiken geregeld een Engelstalige cursus. Studenten moeten er dus het Engels machtig zijn. Andere studenten willen tijdens een Erasmusjaar naar het buitenland. Engels is er meestal de instructietaal.�

Stelling 3: �Meer nog dan het oprukkende Engels is het regiolect een grotere bedreiging voor het Nederlands.�

�Algemeen Nederlands is geen norm meer�, stelt Jan Schoukens. Hij is gewezen producer van de Belgische openbare omroep (BRT, nu VRT) en tegenwoordig taalco�rdinator bij de VTM Nieuwsredactie. �Verkavelingsnederlands of een soort tussentaaltje is bij jongeren dagelijks gebruik geworden omdat ze het op de televisie zien en horen. De radio houdt zich nog min of meer aan de regels. Maar de televisie? Of een vedette als Sergio Bulgaars spreekt of soap-Engels of iets dat op Nederlands lijkt, is van geen belang. Als het programma maar goed scoort!�

�Herman Brusselmans? Ik ben beschaamd als ik hem hoor spreken in zijn eigen tussentaaltje. Nederland vindt hem folklore uit Vlaanderen. Algemeen Nederlands zou een bindmiddel moeten zijn tussen alle varianten van streektaal. Maar als zelfs Bart Peeters in Vlaanderen een populistisch en bijgeschaafd Brabants spreekt, hoe wil je dan bij jongeren respect afdwingen voor keurig Nederlands? Ik betreur dat een klein gewest als Vlaanderen zich op taalgebied als het ware afscheidt van Nederland. Mensen vinden het doodnormaal in alle situaties hun tussentaaltje te spreken. Toonaangevende mensen in de maatschappij doen dat na. Ook tal van beleidsmensen, zoals de Vlaamse minister van Cultuur. �Hebdet al goord?� Het gebrek aan een gemeenschappelijk Standaardnederlands in Vlaanderen en Nederland verzwakt onze taalpositie op allerlei gebied. Ook op economisch gebied.�

Stelling 4: �Het hoger onderwijs moet de leerstof in het Engels aanbieden.�

�In Nederland vinden steeds meer masteropleidingen in het Engels plaats�, getuigt Linde van den Bosch, algemeen secretaris van de Nederlandse Taalunie. �Een voorbeeld: in 2000 was het aandeel van het Engels aan de Universiteit van Amsterdam gering, nu is in de masteropleidingen 66 procent van de programma�s geheel Engelstalig. Aan de Technische Universiteit van Delft zijn nu alle masters in het Engels. Toch is dit geen algemeen beeld. De Universiteit van Nijmegen bijvoorbeeld biedt minder dan de helft van haar masterprogramma�s aan in het Engels: 23 op 67. Je ziet wel een verschil met Vlaanderen. Nemen we de Universiteit Gent. Dertien voortgezette academische opleidingen of masters-na-masters gebeuren er in het Engels. Maar afgezien van ��n master in bioingenieurswetenschappen worden er geen opleidingen in het Engels aangeboden.�

�Voor studenten vind ik het niet nodig om naar het Engels over te schakelen�, vindt Vicky Van Den Heede. Zij is doctor in de taal- en letterkunde, Germaanse talen en momenteel lector Toerisme en recreatiemanagement in het departement Hiepso van de Hogeschool West-Vlaanderen in Kortrijk. �Er zijn voldoende kanalen om de kennis van het Engels bij te schaven, zonder dat dit de voertaal wordt: Engelse handboeken, wetenschappelijke artikels enz. Toch is er een aandachtspunt. Binnen Europa winnen uitwisselingen van studenten almaar meer aan belang. Vlaanderen stuurt veel studenten uit maar ontvangt er weinig terug. De reden? We bieden onze colleges overwegend in het Nederlands aan. Dat maakt onze onderwijsinstellingen weinig populair bij buitenlandse studenten. Ik kan er best inkomen dat bepaalde opleidingen kiezen voor het Engels als onderwijstaal. Alleen hoop ik dat het Engels van de lectoren voldoende niveau heeft, zodat er geen nieuwe, Vlaamse variant van het Engels ontstaat.�

Piet van de Craen: �De marktwaarde van onze opleidingen verhoogt als we masters in het Engels aanbieden, denken universiteiten. Welnu, we hebben de druk van en drang naar het Engels op Vlaamse universiteiten onderzocht. Een heleboel docenten blijken niet bekwaam genoeg om hun cursussen in het Engels te geven.�

Stelling 5: �Engelstalige opleidingen zijn een bedreiging.�

Linde van den Bosch: �Als we het Nederlands in het hoger onderwijs helemaal over boord gooien, begint onze moedertaal wel risico�s te lopen. Welke domeinen zullen dan nog volgen? Daarmee beperken we de behoefte om het Nederlands als voertaal te gebruiken. Het ligt er ook aan in welke context we Engels willen invoeren. Jongeren die rechten studeren, komen in Nederland of in Vlaanderen in een beroepspraktijk terecht en worden dan geconfronteerd met Nederlandstalige klanten. Als ze de wetenschap willen ingaan en internationaal met collega�s van gedachten kunnen wisselen, is de kennis van het Engels op een zeer hoog niveau belangrijk. Wat ik mis in het debat? Dit soort nuances. Wanneer ligt het gebruik van het Nederlands het meest voor de hand? Wanneer is het gebruik van een andere taal functioneel? Dat kan dan het Engels zijn, maar ook het Frans of het Chinees. Het merendeel van de afgestudeerden wordt geen wetenschapper. In hun functie zullen ze de taal van de omgeving moeten spreken. Als een arts alleen nog maar de terminologie in het Engels kent, hoe kan hij dan omgaan met de pati�nten en de verpleegkundigen?�

Stelling 6: �Engels is nu eenmaal de taal van de wetenschap.�

Vicky Van Den Heede: “Op wereldvlak, en zeker voor de wetenschap, is Engels belangrijker dan Frans. In die zin is het wellicht aan te bevelen Engels prominenter te maken in het secundair onderwijs. Maar na hun opleiding zullen velen, vooral zij die niet in de wetenschap verder gaan, toch vaker Frans dan Engels als tweede taal nodig hebben in hun werkomgeving en in de geografische situatie in Vlaanderen. Uit ervaring kan ik zeggen dat het met de kennis van het Frans bij onze jongeren bijzonder slecht is gesteld. Onze studenten Toerisme produceren kromme Franse zinnen. Waarom dan geen voorrang geven aan het Frans?””

“In de onderzoekswereld zelf wordt het Engels steeds dominanter. Toen ik in 2002 aan mijn proefschrift begon, mocht ik als neerlandicus niet eens d�nken aan het Engels als voertaal. Nu is dat veranderd. Daarbij moet je x-aantal �A�-publicaties in internationaal belangrijke tijdschriften op je cv kunnen zetten om onderzoeksbeurzen binnen te halen. Je kunt je voorstellen dat daar weinig of geen Nederlandstalige publicaties bij horen. Vandaar de publicatiedrift in het Engels de jongste jaren. Het is de enige manier om een reputatie als ernstige lingu�st op te bouwen.”

Stelling 7: �Het is economisch verstandig als zoveel mogelijk bedrijven het Engels als voertaal gebruiken.�

Vier van de vijf Brusselse bedrijven communiceren met de buitenwereld in het Engels. Maar het Nederlands houdt, naast het Frans, stand als taal voor interne communicatie. Overigens worden in het Brusselse bedrijfsleven liefst 22 talen gesproken. Het is niet abnormaal dat een Antwerps havenbedrijf en een firma in Rotterdam naar elkaar in het Engels bellen.

Linde van den Bosch: �In tien grote internationale bedrijven is onder meer gevraagd welke taal ze gebruiken in hun jaarverslag en directievergaderingen. Nederland staat aan de kop voor het gebruik van het Engels. Maar in de grenssteek is kennis van het Duits als handelstaal minstens zo belangrijk. Spreek de taal van je klant! Met de taal- en spraaktechnologie zullen we er trouwens steeds beter in slagen om het automatisch vertalen goed te laten verlopen.�

Stelling 8: �Het Nederlands blijft de bestuurstaal, de taal van de rechtspraak, de media en het culturele leven in Nederland en Vlaanderen. Onze moedertaal heeft geen bescherming nodig.�

Linde van den Bosch: �Nederlanders en Vlamingen gaan ervan uit dat over vijftig jaar het Nederlands nog altijd de belangrijkste taal in Nederland en Vlaanderen zal zijn. Maar dat neemt niet weg dat het er in het hoger onderwijs of in bepaalde takken van het bedrijfsleven wel eens anders uit zou kunnen zien. Toch zal het Nederlands niet alleen de taal van huis, tuin en keuken zijn maar echt wel van het openbare leven.�

-----

Drie (internet)filmpjes

Op 12 november 2007 vond in het Huis Deburen in Brussel een Taaluniedebat plaats over de rol van het Engels in het Nederlands taalgebied. Zoals te lezen valt op de bijbehorende webpage van de Taalunie (zie: http://taalunieversum.org/taalunie/debat/) stonden op die dag drie debatonderwerpen centraal. Elk onderwerp werd geïntroduceerd door een filmpje:

1. Engels in het bedrijfsleven
   Mensen die in hun werk te maken hebben met de keuze tussen Nederlands en Engels vertellen over hun ervaringen.
2. Engels in onderwijs & wetenschap
   Mensen die in het onderwijs te maken hebben met de keuze tussen Nederlands en Engels vertellen over hun ervaringen.
3. Engels in ons dagelijks leven
   Mensen die in hun dagelijks leven te maken hebben met de keuze tussen Nederlands en Engels vertellen over hun ervaringen.

-----

» Kaderstuk 1: Geschiedenis in het Engels, aardrijkskunde in het Frans?

In Vlaanderen is een proefproject voor meertalig onderwijs aan de gang. Secundaire scholen experimenteren met Content and Language Integrated Learning (CLIL). Dat houdt in dat ze 10 tot 15 procent van het wekelijkse lestijdenpakket in een andere taal aanbieden. De scholen kunnen kiezen voor Frans, Duits en in de derde graad ook voor Engels. Frans blijft intussen wel officieel de tweede landstaal.

Het Sint-Lodewijkscollege van Brugge biedt de vakken chemie, biologie en fysica gedurende het tweede trimester in het Engels aan. Waarom? Vier argumenten:

1. Het is een goede voorbereiding op hoger onderwijs.
Luc Zwartjes, leraar aardrijkskunde: �Binnen Europa stellen we vast dat de belangstelling voor andere talen groeit. In het gewone lestijdenpakket zijn echter geen lesuren voor beschikbaar. Dus zijn er alternatieven bedacht. Dat is dan het CLIL. Op die manier kunnen we meer praktijk bieden aan scholieren die later bijvoorbeeld wetenschappen gaan studeren. Als ze later willen publiceren en wetenschappelijke literatuur doornemen, is het beter dat ze in het secundair onderwijs goede voorbereiding kregen op een hoger niveau. Van de hogescholen en universiteiten krijgen we feedback: het niveau van het schoolengels ligt te laag om het Engelse jargon van de wetenschappelijke richtingen aan te kunnen. Komt daarbij dat in de richting Wetenschappen de scholieren minder lesuren Engels hebben dan in de richting Moderne Talen. Met het CLIL-project vangen we deze leemte op.�

2. Televisie-Engels volstaat niet om zaken te doen.
Johan Delbaere, leraar Engels en Nederlands: �Scholieren rapen veel Engels op via de televisie. Ze spreken het behoorlijk vlot. Maar ze maken zelden een onderscheid tussen contexten. In een zakelijke context of op school moet je de perfectie nastreven. In een informele context kun je veel tekst produceren, zelfs in codetaal, maar die hoeft niet gecorrigeerd te worden. Als Engels een bedreiging zou zijn voor het Nederlands komt die niet uit het onderwijs. Onder meer Brusselse Europese milieus sturen deze evolutie.�

3. Afstappen van het vakkenonderwijs wordt makkelijker
Luc Zwartjes: �Met deze CLIL-methode breken we het eenzijdige vakkenonderwijs af. In de les Engels is gewoonlijk alleen aandacht voor de taal. En in de les aardrijkskunde spelen Engels of Nederlands geen rol meer. Als de scholieren in de les aardrijkskunde feiten notities moeten nemen, gebeurt dat vaak niet nauwkeurig want het gaat toch maar om aardrijkskunde� Een leraar aardrijkskunde moet ook een leraar Nederlands zijn.�

4. Het Engels bedreigt het Nederlands niet.
Boudewijn Brabant, leraar Nederlands, Engels, communicatie en media: �Ik merk niet dat de kennis van het Nederlands achteruit gaat ten gevolge van het Engels. De tussentaal vormt een veel grotere bedreiging voor ons Nederlands dan bijvoorbeeld het Engels. Soms heb ik het gevoel dat ik Nederlands onderwijs als tweede taal. De scholieren geven toe dat ze alleen in mijn les � driemaal per week � het Nederlands correct als standaardtaal moeten gebruiken.�

» Kaderstuk 2: Het Engels kreeg zijn macht van de media

Dertig jaar geleden, toen Jan Schoukens betrokken was bij de Europese Radio Unie, was de voertaal Frans, behalve voor de Engelsen. De Latijnse cultuur had het overwicht. Jan Schoukens is gewezen producer van de voormalige Belgische Radio en Televisie en tegenwoordig taalco�rdinator bij de nieuwsredactie van de commerci�le omroep VTM.
Jan Schoukens: �Ik heb dat zien evolueren. Jonge afgevaardigden begonnen allemaal Engels te spreken. Zelfs jonge Fransen begonnen wat Engels te haspelen.�

Wie heeft het Engels ingevoerd in het Europese vasteland?
Jan Schoukens: �De toeristen waarschijnlijk. De restaurateurs en het hotelwezen spreken de taal van hun klanten. Of beter gezegd, de taal van het geld. Spaanse jongeren spreken nu al meer Engels dan Frans. De verengelsing begon in de jaren 60. Toen brak de Angelsaksische cultuur door. Op de radio draaien ze nu naar schatting voor 80 procent Engelstalige nummers.�

Wordt het Engels de algemene voertaal?
Jan Schoukens: �Het Engels wordt steeds meer een bindmiddel tussen vele landen, onder meer omdat nieuwe technologie�n vooral een Engelse terminologie hanteren. Veel neologismen in onze taal komen uit het Engels. Vertalen lukt niet altijd. Ik hoor ze het op de Franse tv altijd over casting hebben. Uiteraard is het Nederlands onderhevig aan Engelse invloed, net als het Russisch trouwens. Je moet dat op wereldschaal zien. We worden niet persoonlijk aangevallen door alle Engelstaligen. Maar het Engels is nu eenmaal een wereldtaal. Door de toetreding van Oost-Europese landen is het belang van het Engels gegroeid. Als hun inwoners bij ons langskomen, communiceren ze in het Engels. De vraag rijst: moeten wij ons in het Nederlands, een taal die beperkt is op wereldschaal, verder verdiepen? Zouden we inderdaad niet beter op termijn het Engels als algemene omgangstaal aanvaarden? Waardoor we haast overal begrepen zullen worden. Managers ervaren dat in hun internationale bedrijven. Die kunnen het op de duur beter uitleggen in het Engels dan in hun bijgestelde Vlaamse streektaal.�

Geven de media nog het voorbeeld om correct Nederlands te gebruiken?
Jan Schoukens: �Die voorbeeldfunctie ging teloor. Gelukkig bestaan er in Vlaanderen nog twee bastions, zowel bij de commerci�le als bij de openbare omroep. Dat zijn de nieuwsredacties. Die hanteren nog een veelal een algemeen Nederlands als standaard. In de culturele programma�s wordt dat al moeilijker. Ik ben een wachter van het Algemeen Nederlands. Ik ageer tegen gallicismen, germanismen en anglicismen die onze taal dreigen te ondergraven.�

Zouden de media hun voorbeeldfunctie weer op kunnen nemen?
Jan Schoukens: �Uitgesloten. Alleen de media kunnen het niet. Je moet het onderwijs inschakelen. Scholen zouden van hun leerlingen kunnen eisen geen dialect meer te spreken op het speelplein. Alle Vlaamse ministers zouden zich in keurig Nederlands moeten uitdrukken. Net als de leraren, en niet uitsluitend de taalleraren.�

Ligt de drempel laag om makkelijker over te stappen naar het Engels?
Jan Schoukens: �Natuurlijk. Tegenwoordig begrijpt haast iedereen Engels. Het is de voertaal op internet en van de software. Engels kan je trouwens makkelijk en vrij snel leren. Grondig is iets anders.�

Zal het Engels onze taal daardoor wegdrukken?
Jan Schoukens: �Waarschijnlijk zal het Nederlands blijven voortleven onder het volk, in allerlei vormen van dialect. Door het provincialisme zal Nederlands op wereldniveau niet genoeg meer wegen. Toch is er een positieve tendens. We schrijven weer meer. We mailen en sms�en meer dan we bellen. Daardoor herstellen we de geschreven taal weer in eer. Ook al wijkt de jongerentaal nogal af van de standaardtaal...�

» Kaderstuk 3: Taal is meer dan een vehikel om handel te drijven

�We moeten meertaligheid nastreven in plaats van tweetaligheid. En die tweede taal hoeft niet per se het Engels te zijn. Taal is trouwens meer dan een vehikel om handel te drijven.� (Linde van den Bosch, algemeen secretaris Nederlandse Taalunie)

Deze uitspraak was zowat de rode draad van het Taaluniedebat over �De opmars van het Engels in het Nederlandse taalgebied: uitdaging, fait accompli, of blessing?� (Brussel, 12 november 2007, Huis deBuren). Taalschrift noteerde tien opmerkelijke uitspraken aan de gesprekstafels:

• �Bij de koffieautomaat spreken we nog Nederlands. Maar Engels is de offici�le voertaal in ons bedrijf. Het is onze gemeenschappelijke taal vanuit pragmatisch oogpunt, vooral in de internationale communicatie. Want wie begrijpt Mandarees of Kantonnees? Nochtans zal het Engels het Nederlands niet verdringen.� (Marc Peeters, Human Resource Manager - personeelsdirecteur - bij Fortis)
• �Beheersen we het Engels wel zo goed als we denken?� (Marc Weyns, ACV � LBC-NVK, vakbond)
• �De markt spreekt Engels. Je vindt moeilijk werk bij Shell als je geen Engels spreekt.� (Ben Slot, aardoliemaatschappij Shell)
• Wij doen intern kennis op in het Engels en we vertalen die voor de klant in het Nederlands.� (Erik de Jong, Govcert.nl, digitale brandweer � netwerkbeveiliging)
• �Hoe jonger de kinderen hoe makkelijker ze talen leren. Wij reiken op onze basisschool meertalige kapstokken aan om de leerstof aan op te hangen. We geven onze leerlingen taalvaardigheid mee in plaats van talen.� (Didier van de Gucht, Conscienceschool Schaarbeek, basisschool in Brussel)
• �Zowat de helft van de lessen wordt in het Engels gegeven. De leerlingen van de eerste vier jaren kiezen er doelbewust voor. Onze docenten volgen een trainingsprogramma in het Engels.� (Leo Spelt, Marnixcollege, Ede, waar het mogelijk is een tweetalige opleiding secundair onderwijs te volgen)
• �Engels is de dominante taal. Als je er niet in kan communiceren, besta je niet. Maar voor de docenten is het moeilijker om er in te formuleren, te nuanceren en te improviseren.� (Harry Martens, Universiteit Hasselt)
• �Wat sommige Vlaamse zangers in het Engels menen te zingen, is een soort Engels dat nog moet worden uitgevonden.� (Jan Hautekiet, nethoofd Radio 1, Vlaanderen)
• �Taal is een afspraak tussen twee partijen om elkaar te begrijpen.� (Bram Holzapfel, communicatiebureau Publicis)
• �De nuances, dubbele bodems en gevoelens die ik in het Nederlands kan uitdrukken, lukken me niet in een Engelse vertaling. Voor een schrijver is Nederlands een handicap, omdat je teksten minder gauw vertaald worden. De opmars van het Engels kunnen we niet tegenhouden. Met de invloed ervan moeten we wellicht soepel omgaan.� (Anne Provoost, schrijfster, haar werk is in diverse talen vertaald)