Nieuwe media boosten leesplezier

Reportage
Jan T’Sas
Projectgroep

“Het enige boek dat ze nog lezen is Facebook.” Die verzuchting hoor je wel vaker in scholen. Maar misschien doet Facebook jongeren wel weer boeken lezen? In een vernieuwend project bewijzen studenten hoe nieuwe media het leesplezier van jongeren kunnen versterken.

 “Wie leest er graag boeken?” vragen de studenten Dennis, Joni en Liselotte aan de leerlingen van het eerste jaar secundair/voortgezet onderwijs. We zijn in het Leonardo Lyceum Quellinstraat, in Antwerpen. Het blijft muisstil, tot één leerling haar vinger opsteekt. “Fantasieromans”, zegt ze nauwelijks hoorbaar. De anderen blijven zwijgen.“Lezen jullie misschien liever magazines? Wie leest er magazines?” dringt Joni aan. Nu gaan er meer vingers de lucht in. “En lezen jullie ook op internet?” vraagt Dennis. Jawel, het is al Facebook dat de klok slaat …

Sociale media

“Hoe breng je boeken tot leven voor Nintendo-kinderen?”

Het probleem is gekend. Amper hebben kinderen de lagere school verlaten of ze verliezen hun interesse in boeken lezen. Zodra ze 12 à 14 jaar oud zijn gaan ze minder naar de bibliotheek. Dan stuurt de puberteit hen andere richtingen uit. Hun interesses verschuiven, hun emotionele huishouding verandert en helaas krijgen leesboeken nog weinig aandacht. Vooral de steeds verder uitdijende wereld van gaming, televisie, internet en sociale media geeft jongeren een overvloed van nieuwe uitdagingen, instant en blits.

Kan de trage en stille wereld van het boek daar tegenop? Niet echt. En hoewel de schoolse curricula specifieke aandacht vragen voor leesplezier, slagen veel leraren er niet in om lezen echt sexy te maken. Het gevolg is dat leerlingen hun zin in lezen daar nog meer verliezen. Ze vinden teksten en boeken vervelend of worden onvoldoende uitgedaagd om te lezen. “Hoe breng je boeken tot leven voor Nintendo-kinderen?” klinkt het verzuchtend.

Onderzoekspraat

Veel leraren slagen er niet in om lezen echt sexy te maken

Uit internationaal onderzoek blijkt dat leesplezier vijf essentiële ingrediënten telt: vrije keuze (‘Ik mag zelf een tekst, boek … kiezen’), intrinsieke motivatie (‘O, dit wil ik echt lezen’), identificatie (‘Dat personage zou ik wel willen zijn.’), interactie (‘Ik kan praten over wat we gelezen hebben’) en meesterschap (‘Ik begrijp dit boek, ik weet waarover het gaat’). Onderzoekspraat, zegt u? Misschien, maar u moet de principes voor de aardigheid eens aan uw eigen leesgewoonten aftoetsen: waar en wanneer leest u het liefst een boek?

Wat leesonderzoekers minder vermelden, is lezen met een E. De E van elektronische media. Als jongeren zo veel bezig zijn met gamen, internetten en Facebooken, hoe kunnen leraren daar in de lees- of literatuurles dan hun voordeel mee doen? Dat werd dit jaar duidelijk in een project van studenten en docenten van de Artesis Plantijn hogeschool en de Universiteit Antwerpen. Zij ontwikkelden vier tools waarin het lezen van teksten samengaat met nieuwe media: lezen binnen een role playing game, met Google Lit Trip, met tablets en met beeldgedichten. Wat er in de scholen met die tools gebeurde, valt het best te beschrijven met enkele sfeerbeelden.

 

Bevrijd de prins

Klas 1. “Aveyron is een stad in verval”, fluistert een lage stem, terwijl een filmpje de leerlingen meesleept naar een duister bos. Er is een prins ontvoerd. Drie machtige families azen op de koningstroon. Wie de prins kan bevrijden, is zeker van zijn aandeel in de macht… Hoe dat verhaal afloopt? Dat beslissen de leerlingen zelf. In groepjes lezen ze verhaalfragmenten. Na elk fragment staan ze voor keuzes en uitdagingen. “Welke weg willen jullie nu uitgaan?” Of: “Er komt een weerwolf op je af, wat doe je? ” Of: “Wat heeft wel een hoofd en vier poten maar is geen levend wezen?” Karakterkaarten helpen de leerlingen om zich te identificeren met hun personages. Wie van de groep is sterk genoeg om de weerwolf te verslaan…? De tool heet eenvoudig role playing game. Twee lesuren lang lezen, kiezen, raden en discussiëren de leerlingen. Speeltijd? Nee, het avontuur is nog niet af. “Ze hebben nog nooit zoveel gelezen”, zegt de leerkracht Nederlands achteraf.

Zelf het verhaal sturen tijdens het
role playing game. “Speeltijd? daar
hebben we geen tijd voor!"

Reis rond de wereld

Klas 2. “Kies een continent en ga aan de computer zitten.” Per twee nemen de leerlingen plaats aan de computer. Ze staan voor een reis rond de wereld in 80 dagen, Jules Verne achterna. Als Phileas Fog in Indië een dodenverbranding meemaakt (waaruit hij zijn latere vrouw zal redden), zoomen de leerlingen met Google Earth in op de locatie van het gebeuren. Een ander duo klikt op de stoomboot die de avonturiers vervoert en krijgt uitleg over de technologie. Twee andere leerlingen laten zich door een gebergte leiden. Ze vinden foto’s van indianen en stellen spontaan vragen: “Bestaan indianen eigenlijk nog?” Google Lit Trip doet lezen.

Tablet tales

Via Google Earth ontdekken de
leerlingen de verschillen tussen de
wereld van Jules Verne en die van
vandaag. “Bestaan indianen eigenlijk
nog?”

Klas 3. Een ontbijttafel, een Perzisch tapijt met thee en een tent. “Kies maar waar je wilt zitten.” De leerlingen krijgen een tablet-pc in handen en installeren zich. De lichten in de klas gaan uit, de schermen lichten op. Drie verhalen, drie auteurs en tal van hyperlinks. Sommige leerlingen slaan de links gewoon over. “Ik lees graag, die links hoeven voor mij niet”, zeggen ze. Maar voor leerlingen die niet graag lezen of de betekenis van een woord niet kennen, zijn de links meer dan welkom. Tablet Tales zijn hot. Verschillende schrijvers experimenteren er momenteel mee. Zo heeft Aiden Chambers, bekend van o.a. ‘De Tolbrug’, een boek geschreven speciaal voor tablets. Op bepaalde punten mogen lezers hem mailen om suggesties te doen voor het vervolg van het verhaal.

Beeldgedichten

Klas 4. Ook in deze klas zitten de leerlingen in drie groepen rond tafels. Op het digibord verschijnt een beeldgedicht. Het lijkt op een gewoon stripalbum, maar in de tekstballonnen staat poëzie. Een man roept, een andere zit buiten op een trapje. “Hoe zou de man zich voelen?” vraagt de leerkracht. De leerlingen zoeken naar woorden. “Bang? Wanneer voel jij je bang?” Sfeermuziek en de nieuwe dichtvorm lokken uitspraken uit over emoties. Verrassend toch. En dan is het aan de leerlingen: lees het gedicht, zoek een manier om die emoties uit te drukken. Klei. Collages. Tekeningen. Pubers die over emoties praten? Het werkt. “Normaal praat ik niet zo vrij over mijn gevoelens”, zegt X, “maar zo kan het wel.”

Gratis lesmateriaal

“Het was echt spannend, ik ging er helemaal in op”, zegt Hüseyin (14). De andere leerlingen knikken. Elke tool levert gelijkaardige reacties op. De studenten die de lessen gaven, ervoeren het project als bijzonder verrijkend. “Mijn visie op literatuuronderwijs  is echt verruimd”, vertelt Goele tijdens een nabespreking. Ze maken ook spontaan de transfer naar andere contexten: “Je kunt de tablets ook in de biologieles gebruiken”, “Google Lit Trip kan makkelijk in de aardrijkskundeles worden aangewend’, en “Waarom geen role playing game laten spelen tijdens de lessen Frans of Engels?”

“Het project was te beperkt om effecten op langere termijn te meten, maar op korte termijn was de balans erg positief”, vertelt projectleider Mathea Simons van de Universiteit Antwerpen. “Zo werkten de leerlingen met veel plezier mee tijdens de lessen en nadien reageerden ze heel enthousiast. Vooral leerlingen die niet graag lazen, voelden zich door de e-component van elke tool gestimuleerd om te lezen. En daar doen we het ten slotte voor.”

Het project ‘Leesplezier en e-hype’ werd integraal gefilmd. Filmfragmenten, commentaren en lesmateriaal vindt u op www.ingebeeld.be/video/leesplezier-en-e-hype-een-creatief-project-met-vier-smaakmakers. Het project kwam tot stand met de steun van het Innovatiefonds voor lerarenopleidingen van de Vlaamse overheid en van Canon, de Cultuurcel van het Vlaamse onderwijsministerie. Het werd uitgevoerd door Mathea Simons, Magda Mommaerts, David Caelen en Jan T'Sas. Lerarenopleiders en leraren kunnen een webinar bekijken op www.elant.be

Reacties

taalgebruik Taalschrift

Boosten? Is dat het meervoud van 'booste' (boos, bozer, booste)? Zo te lezen moet het een werkwoord voorstellen, maar wat zegt het? Overigens wordt Facebook steeds meer een speelplaats voor ouderen...

Arno Schrauwers, stichting Nederlands

Konsalik vroeger, Facebook nu

Ik vergelijk de heisa rond lezen met het gebazel rond sport. Een activiteit wordt vaak zinloos wanneer ze verandert van middel tot doel.

Van lopen, stappen, marcheren, al dan niet een bal of chronometer achterna hou ik niet. Het is een lege activiteit. Aan de andere kant leg ik veel meer kilometers af dan de meeste van mijn medeprimaten, op zoek naar opwindende planten en beesten. Het verschil is dat ik niet 'sport', mijn wandelen is geen doel, het is een middel.

Op dezelfde manier vind ik lezen een zinloze activiteit. Lezen is een middel dat toegang verschaft tot informatie. De informatie is het doel, niet het lezen. Of lezen leuk is of niet is onbelangrijk. Belangrijk is of de informatie interessant is, het lezen gebeurt dan automatisch.

Westerlingen leven in een van de meest opwindende tijdperken die onze soort ooit meegemaakt heeft: we leven veiliger, langer en gezonder dan ooit, we worden niet langer op de brandstapel gezet als we niet geloven in de een of andere verschrikkelijke god, we weten veel meer dan ooit tevoren over hoe alles in elkaar zit en we hebben een betrekkelijk goed beeld over onze eigen ontstaansgeschiedenis. Tegelijk zijn er nog bijna oneindig veel meer nieuwe dingen te ontdekken. Daarom vind ik artikelen zoals het bovenstaande zo bedenkelijk.

"Hoe breng je boeken tot leven voor Nintendokinderen"
Een zinloze vraag. Nintendo is leuker dan boeken. Als je dan toch je tijd gaat verkwisten met onnuttige activiteiten, doe het dan goed. Speel met je Nintendo, vergeet kinderboekjes van zichzelf over het paard tillende kinder- en jeugdauteurs. Waarom zou je zelfs maar een vinger verroeren om een leuke nutteloze bezigheid te vervangen door een saaie nutteloze bezigheid?

"Veel leraren slagen er niet in om lezen echt sexy te maken"
Lezen is niet sexy. Porno is even saai, maar het is wel sexy. Lezen sexy proberen te maken is als de homeokwak die pseudowetenschappelijk gebazel gebruikt om indruk te maken op haar slachtoffers. Het is holle marketing. Aan de andere kant, kan het resultaat van gerichte leesactiviteiten leerlingen wel mondig maken, minder naïef en beter gewapend tegen homeokwaks en andere bedriegers.

"Waar en wanneer leest u het liefst een boek?"
Nooit. Begrijp me niet verkeerd. Er zijn niet zoveel mensen die meer boeken gelezen hebben dan ik. Sinds ik heb leren lezen, in het eerste leerjaar, heb ik zoveel boeken gelezen dat ik geen tijd had om te slapen, en als elfjarige borden heb moeten wassen in een restaurant om ervoor te betalen.

Er was nog geen Chunnel in die tijd. Met een goede vriend, een leraar natuurkunde, ging ik enkele jaren later geregeld (van de taalpolitie mag je nu weer 'regelmatig' zeggen) met de veerboot vanuit Oostende op Shopping trip (bestaat dat nog?) naar Londen, om mijn zuurverdiende centen te spenderen aan reiskoffers vol boeken, boeken die ik niet eens kon lezen, een goede reden om Engels te leren, een taal die Jan T'Sas blijkbaar heel sexy vindt. Toen was dat nog niet het geval.

Jarenlang werd ik door de leraren op school gepest omdat ik geen romans las. Om redenen die me volkomen duister waren en nog steeds zijn, werd het lezen van fictie (onwaarheid) hoger geacht dan het lezen van wetenschap (streven naar waarheid). Ik ben er nooit in getrapt. Afgezien van een periode van enkele maanden waarin ik enkele tientallen romannetjes gelezen heb toen ik student was aan de Rijksuniversiteit Gent, lees ik nog steeds nauwelijks fictie.

De enige fictie die ik nu nog lees is de Bijbel – King James-versie – omdat ik maar niet kan begrijpen hoe Amerikanen met een uitgestreken gezicht kunnen beweren dat ze rotsvast in die onzin geloven. Het is ook een boek dat je makkelijk op een e-reader kunt zetten om te lezen wanneer er te veel (zon)licht is. Bovendien is het samengesteld uit korte oppervlakkige verhaaltjes waarbij je niet hoeft na te denken: het is puur vermaak, net als Star Trek op televisie, zij het dat het vaak veel saaier is dan Star Trek en nog minder waarheid bevat.

Bevrijd de prins
Prinsen, weerwolven en andere onzin. Over Victor van Aveyron geen woord. Nochtans is zijn verhaal geen fictie en veel boeiender en meeslepender dan verzonnen prinsen, machtige families en weerwolven in donkere bossen.

Reis rond de wereld
Momenteel zijn mensen in Syrië elkaar aan het inmaken, is China uit de as aan het herrijzen, lopen er in Toronto duizenden leuke wasbeertjes rond, en is de coywolf in opmars, wordt er in Amerika strijd gevoerd tegen de evolutieleer, is er discussie over de eerste mensen in het Hoge Noorden van Canada, wordt er gespeurd naar DNA van Yersinia pestis en nog zoveel meer opwindende dingen, en dan wordt er een verkeerd gespelde Phileas Fogg van onder het stof gehaald?

Tablet tales
Alweer promotie van fictie. Een boek, 'speciaal geschreven voor tablets'. Weer een goedkope poging om zichzelf interessant te maken. Enkele jaren geleden was het nog "Dansen via het Internet" of zoiets daas. Tabletten hebben grote nadelen, maar ze hebben een voordeel dat zo goed als al die nadelen teniet doet: je kunt er een grote hoeveelheid boeken, muziek en video in opslaan die je altijd meehebt.

Mijn zelfgescande favoriete Japanse woordenboek neemt 6 GB in beslag en weegt niets. De oorspronkelijke papieren versie weegt meer dan 2 kilo. Om een paar honderd andere boeken mee te nemen heb je een auto of een kameel (al of niet mét Perzisch tapijt) nodig. De tabletcomputer weegt geen femtogrammetje méér.

En dan zijn er nog de video's van mijn lessen over vaccins, epidemiologie, waarschijnlijkheidsleer en een honderdtal documentaires waaronder eentje over zombies, maar dan echte, niet de onnozele verzinseltjes van een Pedagogisch Verantwoord Auteur.

Beeldgedichten
Alweer fictie.

Begrijp me niet verkeerd, ik heb niets tegen fictie. Ik kijk Star Trek, en behalve de allerlaatste film heb ik alle episodes en alle films, Ik lees de Bijbel. Dat zijn vele honderden uren puur tijdverlies. Fictie kan leuk zijn.

De voorbeelden in dit artikel maken me ongerust. Lezen is een middel, geen doel. Toen ik nog school onderging, was ik de minst sportieve leerling van de klas in elke school waar ik heen gestuurd werd. Turnleraars lachten me uit. De werkelijkheid is echter dat ik veel meer lichaamsbeweging had dan diezelfde Verstandige Mensen. Ik droeg alleen geen traingspak en maakte geen belachelijke bewegingen om op te vallen. Dat is nog steeds zo. Ik neem dan wel niet de auto en de lift naar het fitnesscentrum om een half uur op een lopende band te rennen, maar ik leg tientallen kilometers af om te zoeken naar opwindende spinnetjes en prachtige slangen. In Toronto, jawel. En ze zijn écht, geen fictie zoals de weerwolf van Aveyron.

Hetzelfde is waar voor lezen. Als lezen een doel wordt, dan verliest het zijn betekenis. Lezen is een middel, het beste middel dat we hebben om informatie over te dragen. Maak het niet kapot door zinloze activiteiten, hoe (on)leuk ook, te benadrukken.

En leer ondertussen misschien ook nog wat Nederlands aan. 'Role Playing Game' klinkt mogelijk indrukwekkend en 'cool' voor wie weinig of geen Engels kent, maar het blijft een rollenspel. En 'boosten' is 'bevorderen'. Het staat zo in Vandale. Lezen kan ons veel bijbrengen, als we ons maar ver houden van de onzin.

Titel van dit onderwerp

Is boosten onvervangbaar door echt Nederlands?
Of wordt hier in feite Nederfrengels voorop gesteld?