Nieuwe media boosten leesplezier

“Het enige boek dat ze nog lezen is Facebook.” Die verzuchting hoor je wel vaker in scholen. Maar misschien doet Facebook jongeren wel weer boeken lezen? In een vernieuwend project bewijzen studenten hoe nieuwe media het leesplezier van jongeren kunnen versterken.

 “Wie leest er graag boeken?” vragen de studenten Dennis, Joni en Liselotte aan de leerlingen van het eerste jaar secundair/voortgezet onderwijs. We zijn in het Leonardo Lyceum Quellinstraat, in Antwerpen. Het blijft muisstil, tot één leerling haar vinger opsteekt. “Fantasieromans”, zegt ze nauwelijks hoorbaar. De anderen blijven zwijgen.“Lezen jullie misschien liever magazines? Wie leest er magazines?” dringt Joni aan. Nu gaan er meer vingers de lucht in. “En lezen jullie ook op internet?” vraagt Dennis. Jawel, het is al Facebook dat de klok slaat …

Sociale media

Het probleem is gekend. Amper hebben kinderen de lagere school verlaten of ze verliezen hun interesse in boeken lezen. Zodra ze 12 à 14 jaar oud zijn gaan ze minder naar de bibliotheek. Dan stuurt de puberteit hen andere richtingen uit. Hun interesses verschuiven, hun emotionele huishouding verandert en helaas krijgen leesboeken nog weinig aandacht. Vooral de steeds verder uitdijende wereld van gaming, televisie, internet en sociale media geeft jongeren een overvloed van nieuwe uitdagingen, instant en blits.

Kan de trage en stille wereld van het boek daar tegenop? Niet echt. En hoewel de schoolse curricula specifieke aandacht vragen voor leesplezier, slagen veel leraren er niet in om lezen echt sexy te maken. Het gevolg is dat leerlingen hun zin in lezen daar nog meer verliezen. Ze vinden teksten en boeken vervelend of worden onvoldoende uitgedaagd om te lezen. “Hoe breng je boeken tot leven voor Nintendo-kinderen?” klinkt het verzuchtend.

Onderzoekspraat

Uit internationaal onderzoek blijkt dat leesplezier vijf essentiële ingrediënten telt: vrije keuze (‘Ik mag zelf een tekst, boek … kiezen’), intrinsieke motivatie (‘O, dit wil ik echt lezen’), identificatie (‘Dat personage zou ik wel willen zijn.’), interactie (‘Ik kan praten over wat we gelezen hebben’) en meesterschap (‘Ik begrijp dit boek, ik weet waarover het gaat’). Onderzoekspraat, zegt u? Misschien, maar u moet de principes voor de aardigheid eens aan uw eigen leesgewoonten aftoetsen: waar en wanneer leest u het liefst een boek?

"Ze hebben nog nooit zoveel gelezen
in een les", zeggen de leraren
achteraf.

Wat leesonderzoekers minder vermelden, is lezen met een E. De E van elektronische media. Als jongeren zo veel bezig zijn met gamen, internetten en Facebooken, hoe kunnen leraren daar in de lees- of literatuurles dan hun voordeel mee doen? Dat werd dit jaar duidelijk in een project van studenten en docenten van de Artesis Plantijn hogeschool en de Universiteit Antwerpen. Zij ontwikkelden vier tools waarin het lezen van teksten samengaat met nieuwe media: lezen binnen een role playing game, met Google Lit Trip, met tablets en met beeldgedichten. Wat er in de scholen met die tools gebeurde, valt het best te beschrijven met enkele sfeerbeelden.

Bevrijd de prins

Klas 1. “Aveyron is een stad in verval”, fluistert een lage stem, terwijl een filmpje de leerlingen meesleept naar een duister bos. Er is een prins ontvoerd. Drie machtige families azen op de koningstroon. Wie de prins kan bevrijden, is zeker van zijn aandeel in de macht… Hoe dat verhaal afloopt? Dat beslissen de leerlingen zelf. In groepjes lezen ze verhaalfragmenten. Na elk fragment staan ze voor keuzes en uitdagingen. “Welke weg willen jullie nu uitgaan?” Of: “Er komt een weerwolf op je af, wat doe je? ” Of: “Wat heeft wel een hoofd en vier poten maar is geen levend wezen?” Karakterkaarten helpen de leerlingen om zich te identificeren met hun personages. Wie van de groep is sterk genoeg om de weerwolf te verslaan…? De tool heet eenvoudig role playing game. Twee lesuren lang lezen, kiezen, raden en discussiëren de leerlingen. Speeltijd? Nee, het avontuur is nog niet af. “Ze hebben nog nooit zoveel gelezen”, zegt de leerkracht Nederlands achteraf.

Zelf het verhaal sturen tijdens het
role playing game. “Speeltijd? daar
hebben we geen tijd voor!"

Reis rond de wereld

Klas 2. “Kies een continent en ga aan de computer zitten.” Per twee nemen de leerlingen plaats aan de computer. Ze staan voor een reis rond de wereld in 80 dagen, Jules Verne achterna. Als Phileas Fog in Indië een dodenverbranding meemaakt (waaruit hij zijn latere vrouw zal redden), zoomen de leerlingen met Google Earth in op de locatie van het gebeuren. Een ander duo klikt op de stoomboot die de avonturiers vervoert en krijgt uitleg over de technologie. Twee andere leerlingen laten zich door een gebergte leiden. Ze vinden foto’s van indianen en stellen spontaan vragen: “Bestaan indianen eigenlijk nog?” Google Lit Trip doet lezen.

Tablet tales

Via Google Earth ontdekken de
leerlingen de verschillen tussen de
wereld van Jules Verne en die van
vandaag. “Bestaan indianen eigenlijk
nog?”

Klas 3. Een ontbijttafel, een Perzisch tapijt met thee en een tent. “Kies maar waar je wilt zitten.” De leerlingen krijgen een tablet-pc in handen en installeren zich. De lichten in de klas gaan uit, de schermen lichten op. Drie verhalen, drie auteurs en tal van hyperlinks. Sommige leerlingen slaan de links gewoon over. “Ik lees graag, die links hoeven voor mij niet”, zeggen ze. Maar voor leerlingen die niet graag lezen of de betekenis van een woord niet kennen, zijn de links meer dan welkom. Tablet Tales zijn hot. Verschillende schrijvers experimenteren er momenteel mee. Zo heeft Aiden Chambers, bekend van o.a. ‘De Tolbrug’, een boek geschreven speciaal voor tablets. Op bepaalde punten mogen lezers hem mailen om suggesties te doen voor het vervolg van het verhaal.

Beeldgedichten

Klas 4. Ook in deze klas zitten de leerlingen in drie groepen rond tafels. Op het digibord verschijnt een beeldgedicht. Het lijkt op een gewoon stripalbum, maar in de tekstballonnen staat poëzie. Een man roept, een andere zit buiten op een trapje. “Hoe zou de man zich voelen?” vraagt de leerkracht. De leerlingen zoeken naar woorden. “Bang? Wanneer voel jij je bang?” Sfeermuziek en de nieuwe dichtvorm lokken uitspraken uit over emoties. Verrassend toch. En dan is het aan de leerlingen: lees het gedicht, zoek een manier om die emoties uit te drukken. Klei. Collages. Tekeningen. Pubers die over emoties praten? Het werkt. “Normaal praat ik niet zo vrij over mijn gevoelens”, zegt X, “maar zo kan het wel.”

Gratis lesmateriaal

Goele: "Mijn visie op literatuur-
onderwijs is echt verruimd."

“Het was echt spannend, ik ging er helemaal in op”, zegt Hüseyin (14). De andere leerlingen knikken. Elke tool levert gelijkaardige reacties op. De studenten die de lessen gaven, ervoeren het project als bijzonder verrijkend. “Mijn visie op literatuuronderwijs  is echt verruimd”, vertelt Goele tijdens een nabespreking. Ze maken ook spontaan de transfer naar andere contexten: “Je kunt de tablets ook in de biologieles gebruiken”, “Google Lit Trip kan makkelijk in de aardrijkskundeles worden aangewend’, en “Waarom geen role playing game laten spelen tijdens de lessen Frans of Engels?”

“Het project was te beperkt om effecten op langere termijn te meten, maar op korte termijn was de balans erg positief”, vertelt projectleider Mathea Simons van de Universiteit Antwerpen. “Zo werkten de leerlingen met veel plezier mee tijdens de lessen en nadien reageerden ze heel enthousiast. Vooral leerlingen die niet graag lazen, voelden zich door de e-component van elke tool gestimuleerd om te lezen. En daar doen we het ten slotte voor.”

Het project ‘Leesplezier en e-hype’ werd integraal gefilmd. Filmfragmenten, commentaren en lesmateriaal vindt u op www.ingebeeld.be/video/leesplezier-en-e-hype-een-creatief-project-met-vier-smaakmakers. Het project kwam tot stand met de steun van het Innovatiefonds voor lerarenopleidingen van de Vlaamse overheid en van Canon, de Cultuurcel van het Vlaamse onderwijsministerie. Het werd uitgevoerd door Mathea Simons, Magda Mommaerts, David Caelen en Jan T'Sas. Lerarenopleiders en leraren kunnen een webinar bekijken op www.elant.be