“Je komt er verder mee dan met Chinees”

Onder het motto Nederlands, wereldtaal viert de Nederlandse Taalunie haar dertigjarig jubileum. Maar hoe zit het nu: floreert het Nederlands wereldwijd of verdwijnt het langzaam in een antiquariaat? Welke inspanningen leveren Suriname, Curaçao, Indonesië en Zuid-Afrika voor het Nederlands in hun land?

Het Nederlands is een van de tien grootste internettalen.Twijfel er niet aan, het Nederlands is een wereldtaal. Kijk maar naar de cijfers. Gemeten naar het aantal sprekers staat het Nederlands op de wereldranglijst ergens tussen positie 35 en 40, op 6000 talen in totaal. Op het web is het Nederlands een van de tien (!) grootste talen. Voorts leren maar liefst 15.000 studenten de taal aan meer dan 180 onderwijsinstellingen in veertig landen. En ook in taal- en spraaktechnologie is het Nederlands dominant.
“Het Nederlands is met recht een wereldtaal”, besluit Shirley Sitaldin goedkeurend. Sitaldin is voorzitter van de Raadscommissie Suriname, die advies geeft aan de Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren. “Als je een feest geeft, moet je ook durven je eigen verdiensten en grootheid te tonen,” vindt Ronald Severing, directeur van de Fundashon pa Planifikashon di Idioma in Curaçao.
Het meest eens met de jubileumslogan van de Nederlandse Taalunie is Wannie Carstens, voorzitter van de Afrikaanse Taalraad. “Het Nederlands wordt op bijna alle continenten gesproken: in Zuid-Amerika, Afrika en Azië. Nederlandse en Vlaamse toeristen kunnen heel gemakkelijk spontane gesprekjes voeren in Zuid-Afrika. Als ik Chinees zou spreken, kon ik niet op zo veel plekken ter wereld terecht.”

Shirley Sitaldin: "Vooral onze jeugd
ziet het Nederlands niet als een
opgelegde taal."

“In Indonesië is het Nederlands een Europese taal als Duits en Russisch”

Of iedereen gelooft in het Nederlands als wereldtaal? Nee. Jugiarie Soegiarto is senior-docent Nederlandse Letterkunde aan de Universitas Indonesia Depok in Jakarta. Zij vindt de slogan ‘narcistisch gedoe’. Buiten Europa “spreekt de taal alleen een rol in Suriname en de Antillen,” meent ze. “In Indonesië zeker niet. Daar is het Nederlands een Europese taal zoals Frans, Duits en Russisch. Als Nederland niets doet om het leren van de taal in Indonesië te steunen, is het over tien of vijftien jaar voorbij.”
Juist die marginale positie te midden van grotere wereldtalen maakt het zo belangrijk dat alle landen samenwerken waar het Nederlands wordt gesproken, vindt Carstens. “We móéten echt praten over de implicaties van het Nederlands als wereldtaal. We moeten middelen ontwikkelen om de taal te versterken. Ik juich toe dat voor het eerst alle vertegenwoordigers uit de Nederlandstalige landen op een Top van het Nederlands bij elkaar zijn gekomen.”
 

“Ik zal mijn gedachten altijd beter kunnen uitdrukken in het Afrikaans”

In Zuid-Afrika spreekt men geen Nederlands, maar wel het sterk verwante Afrikaans, naast tien andere officiële talen. Maar net zoals inheemse talen als Xhosa en Zoeloe heeft het Afrikaans te lijden onder de dominantie van het Engels. Dat komt volgens Carstens vooral door een politieke keuze. De invoering van meertaligheid was bij de start van het nieuwe Zuid-Afrika in 1994 een politiek compromis dat de huidige politieke elite niet werkelijk steunt.
“Het heeft de moedertaalsprekers van het Afrikaans wel bewuster gemaakt van het belang van hun taal,” zegt Carstens. “Dat is het enige positieve aan het voortrekken van het Engels. Ik spreek bijvoorbeeld heel goed Engels, maar ik zal mijn gedachten altijd beter kunnen uitdrukken in het Afrikaans. Toch geven steeds meer scholen voor Afrikaanssprekenden vanaf het begin of vanaf een later leerjaar les in het Engels. De Afrikaanse Taalraad is in 2008 opgericht om ons onder andere tegen zulke ontwikkelingen te verzetten.”
 

“De rechter moest de regering dwingen haar taalwetten toe te passen”

Bij de Zuid-Afrikaanse regering vindt Carstens nauwelijks gehoor. Ironisch genoeg moest hij naar de Top van het Nederlands afreizen om voor het eerst te spreken met Joseph Phaahla, de pas benoemde onderminister van Kunsten en Cultuur. “Gelukkig is hij minder ontoegankelijk dan zijn voorganger,” zegt Carstens. “Bovendien hoop ik dat hij in Brugge zag dat het Afrikaans bij een wereldtaal hoort. Dankzij de 'letter of intent' die de Taalunie en Zuid-Afrika hebben ondertekend, krijgen wij steun in domeinen als taaltechnologie en leesbevordering.”
Ook een gewonnen rechtszaak stemt hem hoopvol. “Begin dit jaar heeft een procureur uit Brits met de hulp van de Afrikaanse Taalraad bij de rechter afgedwongen dat de regering haar eigen taalwetten uitvoert. Het is een tragedie dat dat moest – al die tijd, energie en geld. Gelukkig is de regering niet in beroep gegaan. Ze heeft nu tot maart 2012 de tijd om de taalwetten in de praktijk om te zetten. Hopelijk leidt dat tot meer onderwijs in de moedertaal.”

“Indonesisch rechtssysteem is nog altijd gebaseerd op het Nederlandse”

In Indonesië bloeit het Nederlands ogenschijnlijk nog altijd. Duizenden studenten leren de taal. Aan de Universitas Indonesia Depok in Jakarta bijvoorbeeld, en ook aan de driejarige beroepsopleiding in Semarang. Maar het Nederlands is vooral aanwezig als bijvak aan honderden onderwijsinstellingen verspreid over de hele archipel. Zonder beheersing van het Nederlands kunnen veel professionals hun vak niet uitoefenen: historici zouden bronnen niet kunnen lezen, juristen zouden het eigen rechtssysteem onvoldoende begrijpen.
“Wanneer het Indonesische rechtssysteem gemoderniseerd zou worden, zouden veel studenten heel wat minder Nederlands leren,” zegt Soegiarto. “Dat rechtssysteem is namelijk nog altijd gebaseerd op het Nederlandse stelsel. Het kent honderden uitdrukkingen die onvertaald (‘zonder schuld geen straf’) of verbasterd (‘prokol’ voor procureur) worden gebruikt. Maar we hebben geen signalen dat de regering modernisering overweegt. En dan nog zal de invoering veel tijd kosten.”

“Het is niet chic meer als iemand Nederlands praat”

De grootste bedreiging voor het Nederlands in Indonesië is eigenlijk het gebrek aan goede lesmethodes. De universiteit Indonesia Depok in Jakarta heeft het aantal hoofdvakstudenten Nederlands weliswaar sterk zien toenemen, vertelt Soegiarto, maar dat heeft te maken met de liberalisering van het curriculum,  niet met een bijzondere status als taal van de oude kolonisator. “In de jaren zeventig gold iemand die het Nederlands sprak als chic. Dat is nu helemaal weg.”
Het Nederlands is een taal als andere Europese talen geworden, legt Soegiarto uit. Daarom is het van het grootste belang dat er goede leermiddelen beschikbaar komen voor het Nederlands als vreemde taal. “Methodes Nederlands als tweede taal zijn er wel, maar ze houden geen rekening met cultuurverschillen. Een dialoog van twee oude dames in het park die foto’s van hun kleinkinderen aan elkaar laten zien, is onbegrijpelijk omdat die situatie ondenkbaar is in Indonesië. Nu gebruik ik een methode Engels als vreemde taal die ik heb aangepast voor het Nederlands.”
 

“Er wordt nu ook in andere talen lesgegeven”

Ronald Severing:
"Dankzij het Nederlands
hoeven Curaçaose studenten
niet naar een dure Amerikaanse
opleiding."

Op de Nederlandse Antillen verloor het Nederlands in 2007 zijn positie als enige officiële taal. Engels en Papiaments kregen toen eveneens een officiële status. Het uiteenvallen van de Antillen in drie bijzondere Nederlandse gemeentes en de onafhankelijke eilanden Curaçao en Sint-Maarten heeft daar niets aan veranderd. Op school is het Nederlands niet meer de enige instructietaal, er wordt nu ook in andere talen lesgegeven. Steeds meer scholen kiezen voor onderwijs in de moedertaal van ruim 80 procent van de bevolking: Papiaments.
Toch is Ronald Severing niet somber over de positie van het Nederlands op Curaçao. In de onderwijswetten die de voorbije tien jaar zijn ingevoerd, is de rol van het Nederlands voor het eerst precies omschreven. Dat zorgt voor duidelijkheid en de positie van het Nederlands en andere schooltalen ligt nu vast. Zolang Curaçaose studenten het recht behouden op studiefinanciering opent het Nederlands voor veel jongeren ook de weg naar een betaalbare universitaire studie. Het alternatief is immers een dure Amerikaanse opleiding.
 

“BVN op de kabel is steeds populairder”

“Het streven naar emancipatie van sommige politici betekent op taalgebied meer waardering voor het eigene: het Papiaments”, vertelt Severing. “Maar het Nederlands biedt meer kans op een succesvol studieverloop. Tegelijk is het Nederlands steeds zichtbaarder op het eiland: cafés heten ‘Pleincafé’ of ‘De buren’, BVN (het Beste van Vlaanderen en Nederland) en de Nederlandse publieke omroep zijn op de kabel steeds populairder, en sinds kort kun je aan een lokale universiteit Nederlands leren op bachelorniveau.”
Nieuwe projecten met de Taalunie houden de interesse fris. “Een bezoek van deskundigen van het Groene Boekje of Van Dale, zoals na de laatste spellingswijziging, heeft ook geholpen: iemand uit Nederland die aan onze docenten en ambtenaren les geeft, dat maakt indruk. Ook contacten tussen leraren Nederlands hier en in Nederland zou voedend zijn en professionaliserend werken.”

“Niemand ziet het Nederlands als een opgelegde taal”

In Suriname staat het Nederlands nog het stevigst in zijn schoenen. Het is de enige officiële taal in een land waar ongeveer twintig talen worden gesproken. Negen op de tien jonge Surinamers in de dichtstbevolkte districten beheersen het Nederlands. “Heel veel mensen spreken ook Sranantongo,” zegt Sitaldin. “In de politiek hoor je dat veel. Er is heel wat poëzie in het Sranan geschreven. Maar vooral de jeugd ziet het Nederlands niet als een opgelegde taal. Integendeel. Steeds meer mensen zien het Nederlands als een belangrijke taal, die je moet beheersen om vooruit te komen op de maatschappelijke ladder.”
Alleen in de binnenlanden is het Nederlands uitsluitend een schooltaal. Om de positie van de taal daar, en bij andere inwoners voor wie het Nederlands de tweede taal is, te versterken, wil Suriname graag gebruik maken van de expertise uit Nederland en Vlaanderen. Die is vooral nodig om de juiste didactiek te ontwikkelen. “Andersom kunnen wij met Nederland en Vlaanderen onze kennis delen over het omgaan met meertaligheid. Dat speelt bij die landen een steeds grotere rol.”

In de aanloop naar de top 'Nederlands, wereldtaal' die op 20 november 2010 plaatsvond in Brugge, nam de redactie van Taalschrift korte interviews op met verschillende betrokkenen. Naast  Winnie Carstens sprak de redactie  Ronald Severing,  Shirley Sitaldin en Sugeng Riyanto.