“Je komt er verder mee dan met Chinees”

Antiquariaat
Reportage
Maarten Dessing
Luc Daelemans, Benny Proot

Onder het motto Nederlands, wereldtaal viert de Nederlandse Taalunie haar dertigjarig jubileum. Maar hoe zit het nu: floreert het Nederlands wereldwijd of verdwijnt het langzaam in een antiquariaat? Welke inspanningen leveren Suriname, Curaçao, Indonesië en Zuid-Afrika voor het Nederlands in hun land?

Het Nederlands is een van de tien grootste internettalen.Twijfel er niet aan, het Nederlands is een wereldtaal. Kijk maar naar de cijfers. Gemeten naar het aantal sprekers staat het Nederlands op de wereldranglijst ergens tussen positie 35 en 40, op 6000 talen in totaal. Op het web is het Nederlands een van de tien (!) grootste talen. Voorts leren maar liefst 15.000 studenten de taal aan meer dan 180 onderwijsinstellingen in veertig landen. En ook in taal- en spraaktechnologie is het Nederlands dominant.
“Het Nederlands is met recht een wereldtaal”, besluit Shirley Sitaldin goedkeurend. Sitaldin is voorzitter van de Raadscommissie Suriname, die advies geeft aan de Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren. “Als je een feest geeft, moet je ook durven je eigen verdiensten en grootheid te tonen,” vindt Ronald Severing, directeur van de Fundashon pa Planifikashon di Idioma in Curaçao.
Het meest eens met de jubileumslogan van de Nederlandse Taalunie is Wannie Carstens, voorzitter van de Afrikaanse Taalraad. “Het Nederlands wordt op bijna alle continenten gesproken: in Zuid-Amerika, Afrika en Azië. Nederlandse en Vlaamse toeristen kunnen heel gemakkelijk spontane gesprekjes voeren in Zuid-Afrika. Als ik Chinees zou spreken, kon ik niet op zo veel plekken ter wereld terecht.”

“In Indonesië is het Nederlands een Europese taal als Duits en Russisch”

Of iedereen gelooft in het Nederlands als wereldtaal? Nee. Jugiarie Soegiarto is senior-docent Nederlandse Letterkunde aan de Universitas Indonesia Depok in Jakarta. Zij vindt de slogan ‘narcistisch gedoe’. Buiten Europa “spreekt de taal alleen een rol in Suriname en de Antillen,” meent ze. “In Indonesië zeker niet. Daar is het Nederlands een Europese taal zoals Frans, Duits en Russisch. Als Nederland niets doet om het leren van de taal in Indonesië te steunen, is het over tien of vijftien jaar voorbij.”
Juist die marginale positie te midden van grotere wereldtalen maakt het zo belangrijk dat alle landen samenwerken waar het Nederlands wordt gesproken, vindt Carstens. “We móéten echt praten over de implicaties van het Nederlands als wereldtaal. We moeten middelen ontwikkelen om de taal te versterken. Ik juich toe dat voor het eerst alle vertegenwoordigers uit de Nederlandstalige landen op een Top van het Nederlands bij elkaar zijn gekomen.”
 

“Ik zal mijn gedachten altijd beter kunnen uitdrukken in het Afrikaans”

In Zuid-Afrika spreekt men geen Nederlands, maar wel het sterk verwante Afrikaans, naast tien andere officiële talen. Maar net zoals inheemse talen als Xhosa en Zoeloe heeft het Afrikaans te lijden onder de dominantie van het Engels. Dat komt volgens Carstens vooral door een politieke keuze. De invoering van meertaligheid was bij de start van het nieuwe Zuid-Afrika in 1994 een politiek compromis dat de huidige politieke elite niet werkelijk steunt.
“Het heeft de moedertaalsprekers van het Afrikaans wel bewuster gemaakt van het belang van hun taal,” zegt Carstens. “Dat is het enige positieve aan het voortrekken van het Engels. Ik spreek bijvoorbeeld heel goed Engels, maar ik zal mijn gedachten altijd beter kunnen uitdrukken in het Afrikaans. Toch geven steeds meer scholen voor Afrikaanssprekenden vanaf het begin of vanaf een later leerjaar les in het Engels. De Afrikaanse Taalraad is in 2008 opgericht om ons onder andere tegen zulke ontwikkelingen te verzetten.”
 

“De rechter moest de regering dwingen haar taalwetten toe te passen”

Bij de Zuid-Afrikaanse regering vindt Carstens nauwelijks gehoor. Ironisch genoeg moest hij naar de Top van het Nederlands afreizen om voor het eerst te spreken met Joseph Phaahla, de pas benoemde onderminister van Kunsten en Cultuur. “Gelukkig is hij minder ontoegankelijk dan zijn voorganger,” zegt Carstens. “Bovendien hoop ik dat hij in Brugge zag dat het Afrikaans bij een wereldtaal hoort. Dankzij de 'letter of intent' die de Taalunie en Zuid-Afrika hebben ondertekend, krijgen wij steun in domeinen als taaltechnologie en leesbevordering.”
Ook een gewonnen rechtszaak stemt hem hoopvol. “Begin dit jaar heeft een procureur uit Brits met de hulp van de Afrikaanse Taalraad bij de rechter afgedwongen dat de regering haar eigen taalwetten uitvoert. Het is een tragedie dat dat moest – al die tijd, energie en geld. Gelukkig is de regering niet in beroep gegaan. Ze heeft nu tot maart 2012 de tijd om de taalwetten in de praktijk om te zetten. Hopelijk leidt dat tot meer onderwijs in de moedertaal.”

“Indonesisch rechtssysteem is nog altijd gebaseerd op het Nederlandse”

In Indonesië bloeit het Nederlands ogenschijnlijk nog altijd. Duizenden studenten leren de taal. Aan de Universitas Indonesia Depok in Jakarta bijvoorbeeld, en ook aan de driejarige beroepsopleiding in Semarang. Maar het Nederlands is vooral aanwezig als bijvak aan honderden onderwijsinstellingen verspreid over de hele archipel. Zonder beheersing van het Nederlands kunnen veel professionals hun vak niet uitoefenen: historici zouden bronnen niet kunnen lezen, juristen zouden het eigen rechtssysteem onvoldoende begrijpen.
“Wanneer het Indonesische rechtssysteem gemoderniseerd zou worden, zouden veel studenten heel wat minder Nederlands leren,” zegt Soegiarto. “Dat rechtssysteem is namelijk nog altijd gebaseerd op het Nederlandse stelsel. Het kent honderden uitdrukkingen die onvertaald (‘zonder schuld geen straf’) of verbasterd (‘prokol’ voor procureur) worden gebruikt. Maar we hebben geen signalen dat de regering modernisering overweegt. En dan nog zal de invoering veel tijd kosten.”

“Het is niet chic meer als iemand Nederlands praat”

De grootste bedreiging voor het Nederlands in Indonesië is eigenlijk het gebrek aan goede lesmethodes. De universiteit Indonesia Depok in Jakarta heeft het aantal hoofdvakstudenten Nederlands weliswaar sterk zien toenemen, vertelt Soegiarto, maar dat heeft te maken met de liberalisering van het curriculum,  niet met een bijzondere status als taal van de oude kolonisator. “In de jaren zeventig gold iemand die het Nederlands sprak als chic. Dat is nu helemaal weg.”
Het Nederlands is een taal als andere Europese talen geworden, legt Soegiarto uit. Daarom is het van het grootste belang dat er goede leermiddelen beschikbaar komen voor het Nederlands als vreemde taal. “Methodes Nederlands als tweede taal zijn er wel, maar ze houden geen rekening met cultuurverschillen. Een dialoog van twee oude dames in het park die foto’s van hun kleinkinderen aan elkaar laten zien, is onbegrijpelijk omdat die situatie ondenkbaar is in Indonesië. Nu gebruik ik een methode Engels als vreemde taal die ik heb aangepast voor het Nederlands.”
 

“Er wordt nu ook in andere talen lesgegeven”

 

Ronald Severing:
"Dankzij het Nederlands
hoeven Curaçaose studenten
niet naar een dure Amerikaanse
opleiding."

Op de Nederlandse Antillen verloor het Nederlands in 2007 zijn positie als enige officiële taal. Engels en Papiaments kregen toen eveneens een officiële status. Het uiteenvallen van de Antillen in drie bijzondere Nederlandse gemeentes en de onafhankelijke eilanden Curaçao en Sint-Maarten heeft daar niets aan veranderd. Op school is het Nederlands niet meer de enige instructietaal, er wordt nu ook in andere talen lesgegeven. Steeds meer scholen kiezen voor onderwijs in de moedertaal van ruim 80 procent van de bevolking: Papiaments.
Toch is Ronald Severing niet somber over de positie van het Nederlands op Curaçao. In de onderwijswetten die de voorbije tien jaar zijn ingevoerd, is de rol van het Nederlands voor het eerst precies omschreven. Dat zorgt voor duidelijkheid en de positie van het Nederlands en andere schooltalen ligt nu vast. Zolang Curaçaose studenten het recht behouden op studiefinanciering opent het Nederlands voor veel jongeren ook de weg naar een betaalbare universitaire studie. Het alternatief is immers een dure Amerikaanse opleiding.
 

“BVN op de kabel is steeds populairder”

“Het streven naar emancipatie van sommige politici betekent op taalgebied meer waardering voor het eigene: het Papiaments”, vertelt Severing. “Maar het Nederlands biedt meer kans op een succesvol studieverloop. Tegelijk is het Nederlands steeds zichtbaarder op het eiland: cafés heten ‘Pleincafé’ of ‘De buren’, BVN (het Beste van Vlaanderen en Nederland) en de Nederlandse publieke omroep zijn op de kabel steeds populairder, en sinds kort kun je aan een lokale universiteit Nederlands leren op bachelorniveau.”
Nieuwe projecten met de Taalunie houden de interesse fris. “Een bezoek van deskundigen van het Groene Boekje of Van Dale, zoals na de laatste spellingswijziging, heeft ook geholpen: iemand uit Nederland die aan onze docenten en ambtenaren les geeft, dat maakt indruk. Ook contacten tussen leraren Nederlands hier en in Nederland zou voedend zijn en professionaliserend werken.”

“Niemand ziet het Nederlands als een opgelegde taal”

In Suriname staat het Nederlands nog het stevigst in zijn schoenen. Het is de enige officiële taal in een land waar ongeveer twintig talen worden gesproken. Negen op de tien jonge Surinamers in de dichtstbevolkte districten beheersen het Nederlands. “Heel veel mensen spreken ook Sranantongo,” zegt Sitaldin. “In de politiek hoor je dat veel. Er is heel wat poëzie in het Sranan geschreven. Maar vooral de jeugd ziet het Nederlands niet als een opgelegde taal. Integendeel. Steeds meer mensen zien het Nederlands als een belangrijke taal, die je moet beheersen om vooruit te komen op de maatschappelijke ladder.”
Alleen in de binnenlanden is het Nederlands uitsluitend een schooltaal. Om de positie van de taal daar, en bij andere inwoners voor wie het Nederlands de tweede taal is, te versterken, wil Suriname graag gebruik maken van de expertise uit Nederland en Vlaanderen. Die is vooral nodig om de juiste didactiek te ontwikkelen. “Andersom kunnen wij met Nederland en Vlaanderen onze kennis delen over het omgaan met meertaligheid. Dat speelt bij die landen een steeds grotere rol.”

 


In de aanloop naar de top 'Nederlands, wereldtaal' die op 20 november 2010 plaatsvond in Brugge, nam de redactie van Taalschrift korte interviews op met verschillende betrokkenen. Naast  Winnie Carstens sprak de redactie  Ronald SeveringShirley Sitaldin en Sugeng Riyanto.


Reacties

Nederlands wereldwijd?

De Nederlandse Taalunie viert haar dertigjarig jubileum onder het motto “Nederlands wereldtaal”. Na het lezen van het artikel krijg ik eerder een omgekeerde indruk. Het Nederlands mag dan wel in de top 40 van de meest gesproken talen staan, in het artikel wordt duidelijk weergegeven dat het Nederlands steeds minder gesproken zal worden. Shirley Sitaldin zegt letterlijk dat de taal in Indonesië, indien er niets gedaan wordt, over een tiental jaar zal verdwijnen. Naast Indonesië begint het ‘Nederlands’ ook in Afrika af te nemen, daar begint het Engels te domineren. Winnie Carstens vindt het belangrijk om middelen te ontwikkelen om het Nederlands te versterken en terecht! Op die manier kan het Nederlands in bepaalde streken behouden en versterkt worden. Shirley Sitaldin beweert dan wel dat het Nederlands in Indonesië dreigt ‘uit te sterven’, maar als er niks aan hun rechtssysteem gedaan wordt, zal het Nederlands ook daar in een al dan niet beperkte mate blijven bestaan. Tot slot ben ik er niet van overtuigd dat je met deze taal overal ter wereld terecht kan. Er zijn veel landen waarin de bewoners deze taal niet beheersen. Je kan het Nederlands natuurlijk wel in verschillende continenten gebruiken, maar echt ‘wereldwijd’?
Ik vind het ontzettend goed dat er moeite wordt gedaan om het Nederlands te behouden. Laat ons hopen dat onze taal nog lang haar huidige positie in de wereldranglijst kan behouden.

Het Nederlands wereldtaal?

Al heel lang wordt de discussie gevoerd of het Nederlands nu wel of niet een wereldtaal is. Waar iedereen het er over eens is, is dat het Nederlands een Europese taal is. Dit komt doordat de Standaardtaal voornamelijk wordt gesproken in België en Nederland. In Nederland is het Nederlands de officiële taal van ongeveer zestien miljoen inwoners. In België is het Nederlands naast het Frans en het Duits de moedertaal van zo’n zes miljoen Vlamingen.
In landen als Aruba, Indonesië, Suriname, Curaçao speelt het Nederlands dan weer een minder prominente rol. Het Nederlands is in deze landen een officiële taal, maar deze taal komt minder voor in de dagelijkse omgangstaal.
Maar waar trekken we nu de lijn? Wat is het verschil tussen een wereldtaal en een Europese taal? Een wereldtaal is een taal die in grote delen van de wereld wordt gesproken, zo’n taal strekt zich uit ver buiten geografische grenzen, bij voorbeeld het Spaans. Deze taal wordt zowel in Spanje als in grote delen van Zuid-Amerika gesproken Een Europese taal daarentegen wordt enkel maar in grote delen van het Europese continent gesproken.
Nu rest ons nog de vraag of het Nederlands een wereldtaal is? Het Nederlands is nu nog geen volwaardige wereldtaal, door de jaren heen zal deze taal nog groeien en dan zullen we misschien kunnen spreken over het Nederlands als wereldtaal.

het Nederlands, een wereldtaal

Toen ik het artikel las, was ik nogal onder de indruk van onze Nederlandse taal, waar meestal op neergekeken wordt. Na het lezen ervan kan ik me zeker vinden in het motto “Nederlands een wereldtaal’. Doorheen de geschiedenis is er, naar mijn mening nogal veel neergekeken op het Nederlands. Vlamingen werden vroeger praktisch verplicht om het meer prestigieuze Frans te praten. Sprak je geen Frans, dan behoorde je tot de lage klassen van de bevolking, je hoorde er niet bij.
Toch vind ik dat we dit allemaal met een korreltje zout moeten nemen. Men vertelt in het artikel dat Nederlandstalige toeristen bijna overal ter wereld terecht kunnen met hun moedertaal, maar persoonlijk deel ik deze mening niet. De dominantie van het Engels is zo groot dat je op reis eigenlijk niks bent als je geen Engels praten kan. Het gaat zelfs zo ver dat we soms in ons eigen Vlaanderen ons niet steeds met het Nederlands kunnen redden. Heel wat Franstaligen die hier in Vlaanderen werken, weigeren je soms zelfs te bedienen, te helpen in het Nederlands, wat ik zeer jammer vind. Ik sta helemaal niet negatief tegenover de Franse taal of de Walen, integendeel, maar als iemand je in het Nederlands aanspreekt, kan je op zijn minst proberen je uit te drukken in dezelfde taal.
In het artikel wordt ook vermeld dat men in Zuid-Afrika, waar de officiële taal ook een variant van het Nederlands is, les wordt gegeven in het Engels. Ik vind dit behoorlijk teleurstellend. De dominantie van het Engels is al zo groot, en dan gaan ze die nog wat versterken. Zolang men dit blijft doen, zal het Nederlands nooit meer aanzien krijgen dan dat het nu heeft. De taal zal op eenzelfde niveau blijven zweven. Men klaagt steeds over de overvloedige Engelse termen in het Nederlands, maar als puntje bij paaltje komt, zijn het diezelfden die de verengelsing aanmoedigen door dag in dag uit begrippen te hanteren die overgenomen zijn uit het Engels.

Nederlands als wereldtaal

Nederlands is een belangrijke taal, dit was mij al bekend, maar dat de Nederlandse taal op het internet één van de tien grootste talen is, wekte bij mij verbazing op. In het artikel staan ook andere feiten in verband met de Nederlandse taal te lezen, zo wordt het Nederlands onderwezen in heel wat landen en telt het een groot aantal sprekers. De Taalunie gebruikte in navolging hiervan dan ook het motto: ‘Nederlands, een wereldtaal’. Volgens mij gaat dit motto net een brug te ver.

Het Nederlands wordt gesproken in de Lage Landen, Indonesië, Suriname, Zuid-Afrika en op de Nederlandse Antillen, maar niet overal kent het Nederlands een gelijke status. In Indonesië is volgens Jugiarie Soegiarto de rol van het Nederlands niet zo groot.

Volgens Winnie Carstens moeten we, gezien de marginale positie van het Nederlands ten opzichte van grotere wereldtalen, een samenwerking tussen de verschillende landen waar Nederlands gesproken wordt, bevorderen. Buiten het feit dat ik er aan twijfel of we het Nederlands kunnen bestempelen als een wereldtaal, ben ik het wel eens met deze uitspraak. Enerzijds kunnen we zeggen dat het Afrikaans een andere taal is en dus ook anders klinkt, maar anderzijds leunen deze talen wel heel sterk bij elkaar aan. Zo woonde ik onlangs een uiteenzetting bij over het Afrikaans, waarbij de spreekster Afrikaans sprak. Op enkele zaken na was alles wat zij zei grotendeels verstaanbaar voor mij.

Samenwerking tussen de verschillende gebieden waar Nederlands gesproken wordt is volgens mij dus een goed idee. Deze samenwerking echter gaan bestempelen als ‘het groter maken van Nederlands als een wereldtaal’, daar ben ik het (zoals ik eerder aangehaald heb) niet mee eens.

Nederlands in de wereld

Volgens het artikel kan je in veel landen met het Nederlands terecht. Onze taal staat ook hoog genoteerd op de wereldranglijst. Vanuit deze visie kan je dus zeker spreken van Nederlands als wereldtaal. Toch duiken er onderling grote verschillen op tussen de varianten.

Om te beginnen wil ik even vermelden dat ik ook al een tijdje communiceer met een Zuid-Afrikaanse studente van de universiteit van Pretoria. Mij is het vooral opgevallen dat er toch veel verschillen tussen het Nederlands en het Zuid-Afrikaans zijn. De meeste woorden zijn dan wel herkenbaar, toch hebben ze een volledig andere schrijfwijze. In het Zuid-Afrikaans kennen ze andere werkwoordvervoegingen en gebruiken ze dubbele negaties.
Ook merk je bijvoorbeeld veel verschillen als je het Surinaams naast het Europees Nederlands legt. Daar hebben ze het over andere woorden dan bij ons. In dit filmpje voor jongeren (http://www.youtube.com/watch?v=3nmBfwxN21M) wordt dit aangetoond.
Dit valt natuurlijk te verklaren doordat deze varianten na al die jaren hun eigen weg zijn gegaan. Elke taal evolueert op een unieke manier.

Daar komt nog bij dat andere Nederlandstalige landen, zoals België, steeds meer de eerste plaats moeten delen met andere talen. Zoals we in België ook nog het Frans en Duits hebben, zijn er ook drie officiële talen in de Nederlandse Antillen. In Zuid-Afrika spreekt men zelfs van elf officiële talen. Deze andere talen hebben ongewild een invloed op het Nederlands.

Dit zorgt natuurlijk bij elke Nederlandse variant voor andere invloeden, zodat het Nederlands zich op een verschillende manier ontwikkeld. Samen met de eigen evolutie van de taalvarianten zorgt dit voor een meer en meer gedifferentieerd Nederlands. Onze taal verdwijnt dus zeker niet en we kunnen aldus stellen dat het Nederlands een evoluerende wereldtaal is.

Het Nederlands als wereldtaal?

Dat het Nederlands niet mag worden afgeschilderd als een onbenullig taaltje, wordt in dit artikel bewezen. Het staat in de top tien van de internettalen en wordt in maar liefst vier continenten gesproken. Natuurlijk grijpt de Nederlandse Taalunie deze feiten aan om haar dertigjarig bestaan te vieren met de leuze ‘Nederlands, wereldtaal’. Kritische geesten stellen zich daar echter onmiddellijk de vraag bij of het Nederlands effectief wel zo’n belangrijke rol speelt in Indonesië, Suriname of op de Nederlandse Antillen, en bij uitbreiding het Afrikaans in Zuid-Afrika. Is de taal aan een opmars bezig of belandt ze langzaamaan in de marginaliteit? Zijn er bovendien extra inspanningen nodig om haar bestaan te bestendigen?

Met uitzondering van Indonesië wordt de taal in de andere landen nog actief gebruikt. De bedreiging gaat echter uit van de andere talen in die gebieden. Het Nederlands is er vaak niet de enige officiële taal. Willen we niet van onze ‘taaltroon’ gestoten worden, dan zullen alle taalsprekers in de toekomst nog meer moeten samenwerken om de taal in al zijn varianten levendig te houden. De Taalunie moet hierin een voortrekkersrol opnemen en projecten uitwerken om het Nederlands daar deskundigheid en prestige te verlenen. De landen zelf zijn vragende partij. Je mag immers niet vergeten dat het beheersen van het Nederlands voor jongeren vaak een springplank naar het hoger onderwijs is en hen dus kansen geeft.

Ik vind bovendien dat er speciale aandacht moet uitgaan naar Zuid-Afrika. Het Afrikaans vertoont als zustertaal van het Nederlands zodanig veel gelijke kenmerken dat het opgenomen zou moeten worden in het beleid van de Taalunie. Dit zou haar positie aanzienlijk verstevigen.

Ten slotte wil ik nog een persoonlijke insteek geven: naar aanleiding van een online uitwisselingsproject met studenten uit Zuid-Afrika, correspondeer ik al een aantal weken met een Zuid-Afrikaanse studente van de universiteit van Pretoria. Ik ga zeker akkoord met haar openingszin in ons allereerste bericht: hoe toevallig is dit nie, om met iemand (aan 'n hele ander kwart van die wereld bly) te korrespondeer. Of hoe het Nederlands grenzen kan openbreken…

Nederlands wêreldtaal

Afrikaans is inderdaad nog die omgangstaal van Namibië. Die meerderheid mense in Namibië, swart en blank gebruik Afrikaans as lingue franca. Die hoofstad van Namibië is Windhoek. Jy kan dus die Afrikaanse/Nederlandse wortels duidelik sien in Namibië.

Ek dink ook die tyd het nou ryp geword vir meer Nederlandse/ Afrikaanse saamewerking. Ek dink Afrikaners sal ook belang stel om weer bietjie Nederlands saam met Afrikaans op skool te leer.

Groete uit Suid-Afrika aan alle Nederlandse taal sprekers. : )

Namibië

Nu Zuid-Afrika in dit geheel betrokken is, vraag ik mij af waar Namibië blijft. Volgens bepaalde bronnen is het Afrikaans in het zuiden van Namibië de lingua franca.