De klassieke schriftcultuur is passé, dus ook de normen die ze ons oplegt

“Waar ik vroeger met een rode pen spelfouten corrigeerde, zie ik de urgentie ervan steeds minder in”, zegt Hans Van Driel. Onze schriftcultuur met van bovenaf opgelegde afspraken heeft plaatsgemaakt voor een netwerkcultuur .” Moeten we anno 2012 de klassieke normen toch maar loslaten?

 “Joh, ik ben van een andere generatie,” zegt mijn scriptiestudente Nadine, die het geen probleem vindt om de Britse auteur Andrew Keen te mailen met de vraag of hij haar een digitale kopie van zijn nieuwste boek Digital Vertigo kan opsturen. Het boek komt namelijk te laat uit voor haar afstuderen. En ja, nu al weet zij dat ze haar vader in het voorwoord zal bedanken voor het corrigeren van de spelfouten in haar scriptie.

Het leven anno 2012 vind ik onrustbarend fascinerend. De digitale cultuur overspoelt de westerse samenleving en ik voel me daar kiplekker bij. Het onrustbarende zit hem hierin, dat ik op die digitale golf waarden begin los te laten waaraan ik vroeger zo hechtte en dat deze vaststelling mij steeds minder verontrust.

Als leraar Nederlands in het voortgezet/secundair onderwijs en later als docent aan de universiteit ben ik een kind van de schriftcultuur met alle waarden die hieruit voortkomen, zoals privacy, auteursrecht, correcte spelling en werkstukken met een strak bouwplan waarin hoofdstukken, paragrafen en alinea’s streng hiërarchisch zijn georganiseerd.

Ik was en ben ervan overtuigd dat de wijze waarop je communiceert een spiegel is van de wijze waarop je in het leven staat. Voor mij is dat van jongs af aan schriftelijk communiceren geweest. Die schriftcultuur kun je m.i. beschouwen als een metafoor voor hoe we onze samenleving sinds de negentiende eeuw hebben georganiseerd, namelijk geordend, overzichtelijk, hiërarchisch en top down. Instellingen controleren, of we nu denken aan de politiek, het onderwijs of – wellicht van een andere orde – de Taalunie.

Inmiddels hoef ik niemand er meer van te overtuigen dat ons samenleven fundamenteel aan het veranderen is onder invloed van de digitalisering. De belangrijkste observatie lijkt mij te zijn, dat alle strak georganiseerde, hiërarchisch opgebouwde top-down instellingen wankelen en dat hun functies en verantwoordelijkheden langzaamaan worden overgenomen door netwerken.

Dat is een fascinerende ontwikkeling, waaraan ik privé en in mijn werk actief deelneem en die zich ook talig uit. Ik leer zaken los te laten, kijk argwanend naar structurele commissies, en een TED-talk met een Prezi-presentatie op de achtergrond die een student verspreidt via Youtube, heeft langzaamaan mijn voorkeur boven een werkstuk dat in de la verdwijnt. En waar ik vroeger met een rode pen spelfouten corrigeerde, zie ik de urgentie ervan steeds minder in. ‘Ik, Hans van Driel, die ooit spellingcorrectie als zijn levenstaak zag,’ mompel ik, de vorige zin herlezend.

En ik realiseer mij dat Nadine en haar generatiegenoten niet meer conform een klassieke schriftcultuur communiceren. Ze onderzoeken communicatievormen die minder strak zijn georganiseerd, die beeldend zijn en associatief, gebaseerd op netwerken en op delen …. en ze houden zich niet zelf aan de overeengekomen spellingafspraken. Hun communicatievormen weerspiegelen hoe zij anno 2012 in het leven staan.

Nog dezelfde dag krijgt Nadine antwoord van Andrew Keen: “Sure, Nadine. Digital Vertigo attached. If you like it, please also review.”

Hans van Driel (1952) studeerde Nederlandse taal- en literatuurwetenschap, was  docent Nederlands en is sinds 1981 verbonden aan de Universiteit van Tilburg. Vanaf 2007 is hij vicedecaan Onderwijs van de faculteit Geesteswetenschappen en doceert hij bij de opleiding Kunst- en Cultuurwetenschappen. U kunt ook persoonlijk reageren via hvdriel@uvt.nl