Zijn Suske en Wiske nu Vlamingen of Nederlanders?

Zijn Suske en Wiske Vlamingen? ‘Natuurlijk!’ zeggen de Vlamingen fier. Maar vraag boven de Moerdijk of Suske en Wiske misschien Nederlanders zijn en ze antwoorden daar even trots ‘ja’. Weet de huidige Suske en Wiske-scenarist Peter Van Gucht waarom zowel Vlamingen als Nederlanders de striphelden als hun kinderen beschouwen?

Eerst even wat Suske en Wiske-historie. Beide striphelden vloeiden in 1945 uit de pen van Vlaming Willy Vandersteen. Hij liet hen in de Antwerpse volkswijk Seefhoek wonen. Ze spraken daar dan wel geen plat Antwerps, maar toch een vroeg verkavelingsvlaams. Tot begin jaren zestig van de vorige eeuw verscheen er zowel een Vlaamse als Nederlandse versie van Suske en Wiske op de stripmarkt. Ongeveer vijftien aanpassingen per honderd woorden waren er nodig om de oorspronkelijk Vlaamse versie geschikt te maken voor de Nederlandse lezers. Onder druk van onderwijzers en media liet Vandersteen zich gaandeweg ook in de Vlaamse versie steeds meer tot het Standaardnederlands verleiden. In 1964 kwam er uiteindelijk maar één editie meer op de markt.

“Suske en Wiske wonen nu ‘ergens’ in de Benelux”

Schanulleke was oorspronkelijk pijpajuin

“Tante Sidonie heette plots tante Sidonia”, weet Peter Van Gucht, die sinds 2005 de scenario’s voor de albums schrijft. “Met haar naamsverandering kwam er ook een taalverandering in de strip. Sidonia verwoordde het zelf zo: ‘Lambik, van nu af spreken wij beschaafd Nederlands’ en ‘Wij leven in het land van klompen en windmolens’.” Het Nederlandse lezerspubliek had het ook moeilijk met de oorspronkelijke naam voor Wiskes onafscheidelijke pop. Om de Nederlandse lezersmarkt te behagen werd Schalulleke (wat een Brussels woord voor pijpajuin is) daarom eventjes Schabolleke en later Schanulleke. Als in een typisch Belgisch compromis moesten de Nederlanders wel toegeven dat hun Jeroen en Lambiek vanaf dan Jerom en Lambik zouden heten. Van Gucht: “Toen die Nederlandse markt eenmaal veroverd was, kregen Suske en Wiske een onbepaald adres. Ze wonen nu in de Benelux. Je moet weten dat we nog altijd ruim tienduizend naar het Frans vertaalde exemplaren in Wallonië verkopen. In Vlaanderen verkopen we vijftigduizend stuks, in Nederland negentigduizend.”

“Dankzij de poppenserie werden ze ook in Nederland populair”

Suske en Wiske zijn niet altijd even populair geweest in Nederland. “Wat hen echt lanceerde, was de poppenserie die televisiemaker Wies Andersen in 1976 voor de Tros maakte”, vervolgt Peter Van Gucht. De uitgever van Suske en Wiske wreef zich in de handen: na de poppenserie verdubbelde de oplage van het beeldverhaal in Nederland. “De scenario’s waren nochtans flinterdun, maar door hun televisieoptreden wisten de eens zo Vlaamse Suske en Wiske ook in de Nederlandse volksziel een plaatsje te veroveren.” Opmerkelijk: de voor de Nederlandse markt gemaakte serie werd achteraf vlot op de Vlaamse televisie getoond, ook al waren alle stemmenacteurs Nederlanders.

Peter Van Gucht: “De poppenserie was voor de
Nederlandse markt gemaakt met Nederlandse
stemmenacteurs. Maar ook de Vlamingen slikten het
als koek.”

“Waarschijnlijk komt er een tweede animatiefilm”

In de hoogdagen haalde een album van Suske en Wiske vlot vierhonderdduizend verkochte exemplaren, met uitschieters tot zeshonderdduizend. “Daar moeten we nu niet meer van dromen”, aldus Peter Van Gucht. “We weten zelfs niet of het stripverhaal an sich blijft bestaan. Maar ook al zijn de vooruitzichten niet gunstig, Suske en Wiske gaan zeker niet dood. Die zijn zo'n sterk merk, dat je ze perfect kunt transfereren naar een ander medium.” Dat gebeurde vorig jaar met de langspeelfilm Suske en Wiske en de 'Texasrakkers'. Het werd geen kaskraker, maar de producenten zijn tevreden en denken alvast over een tweede animatiefilm.

“Er is opnieuw meer plaats voor de taal van de straat”

Voor striprecensent Gert Meesters zit een deel van de verklaring voor de langzame stripdood van Suske en Wiske in het vasthouden aan het ‘beschaafde’ Nederlands. Een strip zoals het Vlaamse Jommeke, over de avonturen van een blonde jongen en zijn papegaai, kiest (opnieuw) bewust voor het gebruik van regionaal gekleurde taal'. “De Vlaamse publieke opinie heeft haar stijgende zelfvertrouwen nu ook op haar taalgebruik gericht en vindt dat stripfiguren best wat meer mogen spreken zoals kinderen op straat”, schrijft Meesters in een Suske en Wiske-special van het Vlaamse weekblad Knack.

“Geef je een allochtoon meisje in de strip een hoofddoek of niet?"

“Taalpioniers zijn we zeker niet”

Huidig scenarist Peter Van Gucht heeft Suske en Wiske in elke porie van zijn lichaam zitten: “Vanaf mijn prille jeugd ben ik een grote fan. Als je dan de opdracht krijgt om scenario’s voor de strip van je hart te maken, dan spring je eerst een gat in de lucht. Vervolgens besef je: o, ik mag niet falen, want dan haal ik dat instituut misschien onderuit.” Grote inhoudelijke of taalrevoluties hoeven de Suske en Wiske-lezers van Van Gucht niet te verwachten: “Taalpioniers zijn we zeker niet. Paul Geerts, die Willy Vandersteen opvolgde, durfde wel eens ‘miljaar’ en ‘woeha’ lanceren, maar dat doe ik nu niet meer. Ook op maatschappelijk vlak ben ik geen vaandeldrager. Suske en Wiske leven nog altijd in een heel blanke wereld, ook al discussiëren we wel eens of er ook geen allochtonen rondom hen mogen opduiken. Maar geef je een allochtoon meisje dan een hoofddoek of niet? Wat je ook kiest, het zal stof doen opwaaien.”

“Liever geen moeilijke woorden”

Lambik spreekt gezwollen, pathetische taal

Volgens Van Gucht zit van elk personage de stem en de manier van spreken in zijn hoofd: “Jerom blijft onveranderlijk de taalarme. Lambik houdt van gezwollen, pathetische taal. Tante Sidonia spreekt een doorsneetaal. Suske is soms een kleine intellectueel, maar net als Wiske spreekt hij eerder tienertaal. Als ijkpersoon hou ik me jongeren van tien tot twaalf jaar voor ogen. Ik hoed me voor het gebruik van moeilijke woorden. Je hoeft geen professor Barabas te zijn om Suske en Wiske te begrijpen, maar anderzijds spreken Suske en Wiske toch ietsje ingewikkelder dan Jommeke.”

Voor 1964 was er een Vlaamse en een Nederlandse
versie van Suske en Wiske. Ongeveer vijftien
aanpassingen per honderd woorden waren er nodig.

“Japan was geen succes: verkeerde kimono!”  

Heeft Suske en Wiske enkel succes als de hoofdrolspelers Nederlands mogen spreken of groeien zij ook uit tot internationale helden in andere talen? Peter Van Gucht: “Er zijn talloze vertalingen gemaakt van Suske en Wiske, maar die vertalingen zijn geen prioriteit. Bij mijn weten zijn ze ook nooit een voltreffer geweest. Paul Geerts verwerkte in ‘Het dreigende dinges’ het in Japan waanzinnig populaire verhaal over de weesjongen Nello en zijn hond Patrasche. Dat album vertalen zou zeker kassa zijn. Dacht men. De Japanners konden het album echter absoluut niet waarderen. Een Japans meisje droeg een jongenskimono en sprak voor de Japanse moraal veel te brutaal. Schande!”

“Max Havelaar vocht tegen onrecht, Suske en Wiske ook”

Suske en Wiske strijden altijd voor het goede

Raken Suske en Wiske voorlopig niet uit de Vlaamse en Nederlandse volksziel, dan staat de strip wel open voor andere culturen. “Een Suske en Wiske-album begint altijd met één been in de realiteit, maar dan duikt er een onverwacht avontuur op.” In het allerlaatste album ‘De halve Havelaar’ is de inspiratiebron Max Havelaar, een literaire figuur die vooral in Nederland en minder in Vlaanderen gekend is. Peter Van Gucht: “Dat maakt niet zoveel uit. Wat me in het verhaal van Max Havelaar het meest aansprak, was zijn drive om op te komen tegen onrecht. Dat sluit aan bij de geest van de meeste avonturen die Vandersteen zelf schreef. Zijn stripkinderen strijden altijd voor het goede. Vandersteen stak soms wat té opzichtig een boodschap in zijn verhaal. Denk aan ‘De snorrende snor’ waar je aan het eind van het verhaal in de wolken de boodschap ‘Bemin elkander’ leest. Zo direct zal ik het niet meer doen, maar ik ga zeker geen boodschap uit de weg. Met Suske en Wiske hebben we toch een opvoedende missie. Dat we correct Standaardnederlands gebruiken, past in die geest.”