Jongeren blijven A.B.N. belangrijk vinden

Moet het Algemeen Beschaafd Nederlands de norm blijven op school? In Vlaanderen laaide de discussie onlangs op tot een steekvlam. Maar wat vinden jongeren zelf van het Standaardnederlands en hun eigen taalgebruik? De Taalunie sprak met honderd 15- tot 24-jarigen uit het Nederlandse taalgebied.

Als je het aan jongeren zelf vraagt, dan zijn ze formeel: ze passen hun taalgebruik aan aan de mensen met wie ze praten. Op school, op het werk en met oudere mensen spreken ze een formelere, beleefdere taal dan met familie of vrienden. In het algemeen spreken ze het meest Standaardnederlands. Ze proberen ook correct Nederlands te schrijven maar dan enkel  als het nodig is. Als ze zichzelf moeten presenteren bijvoorbeeld, of bij een beoordeling. En ook op publieke online fora, zoals op Facebook (“Als je daar fouten schrijft, word je uitgelachen”) en als ze informatie zoeken via Google (“Anders vind je niks”). Een en ander blijkt uit het onderzoeksrapport ‘Jongeren, de Nederlandse taal & participatie’ van de Nederlandse Taalunie. Het rapport vat honderd interviews samen met jongeren uit Nederland, Vlaanderen, Suriname en Aruba.

Emoticons

Wat staat er nog in het rapport?  Dat jongeren graag snel communiceren. Ze geven de voorkeur aan korte zinnen en begrijpelijke woorden. Snel communiceren past volgens hen bij een levensstijl die typisch is voor de dag van vandaag, waarbij ze veel moeten en willen doen in korte tijd. Toch zeggen de jongeren dat ze de snellere sms- en chattaal bewaren voor de kanalen waar die taal thuishoort, zoals Twitter, Ping en Whatsapp. Wel zullen ze al eens eigen afkortingen verzinnen en emoticons invoegen in gewone schrijftaal. In het algemeen springen jongeren heel  creatief met taal om, al zijn ze zich daar volgens het onderzoek zelden van bewust.

Onverstaanbaar

Tot zo ver enkele algemene vaststellingen. Maar denken bijvoorbeeld Vlaamse jongeren op dezelfde manier over het Nederlands als Nederlandse of Surinaamse jongeren? Nee. Zo vinden Vlaamse jongeren correct spreken en schrijven belangrijker dan Nederlandse jongeren. Mogelijk komt het doordat zij nog veel meer dialect spreken dan Nederlandse jongeren. De Vlaamse dialecten liggen zo sterk uit elkaar dat jongeren die op amper 20 kilometer van elkaar wonen voor elkaar al onverstaanbaar kunnen zijn. Tenzij ze A.N. spreken natuurlijk. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de Vlaamse jongeren het zo belangrijk vinden om de standaardtaal te beheersen. Veel Nederlandse jongeren kijken neer op dialect en straattaal.

“Niemand praat foutloos Nederlands”

Lidwoorden afschaffen

Netjes A.N. spreken en correct schrijven vergt heel wat inspanning. Doordat Vlaamse jongeren daar meer belang aan hechten, zou je verwachten dat zij het Nederlands een moeilijkere taal vinden dan Nederlandse jongeren, maar het is juist omgekeerd. Nederlandse jongeren zeggen dat ze meer problemen hebben met spelling en grammatica. Dat hebben ze gemeen met de Surinaamse jongeren, voor wie het Nederlands meestal een tweede taal is. Surinaamse jongeren struikelen over de vele synoniemen in het Nederlands. En de lidwoorden zouden ze het liefst afgeschaft zien: totaal ondoorzichtig.

Romantisch

De meeste jongeren vinden het Nederlands geen mooie taal. Nederlandse jongeren vinden het niet zangerig genoeg. De g-klank noemen ze zelfs een keelziekte. Vlaamse jongeren zijn positiever. Zij vinden de uitspraak van Nederlanders mooier dan die van Vlamingen, al vinden ze die soms ook overdreven. En ook hier valt de g-klank niet echt in de smaak. Surinaamse jongeren, ten slotte, vinden het Nederlands een romantische taal waarin je je gevoelens kunt uitdrukken. Het is ook een goede taal om informatie uit te wisselen, zeggen ze.

Gebruik je wel eens woorden en uitdrukkingen uit andere talen?

Irritant

Welk imago heeft het Nederlands bij jonge mensen? Dat valt nogal tegen. Zo vroeg de Taalunie aan de jongeren om een profiel te schetsen van de fictieve uitvinder van het Nederlands. Nee, geen Usain Bolt of Michèle Obama, geen Anouk, Jörgen Raymann of Lieven Scheire. De ‘uitvinder’ van het Nederlands is volgens jongeren een grijze, oude man, een vijfenvijftigplusser die een pak draagt. Een man met verstand, dat wel, maar netjes, op het irritante af, stug en eenzaam, en vooral: iemand die niet van verandering houdt. Kortom, het Nederlands heeft voor jongeren een ouderwets en saai imago.

Te veel spelling

Verklaart het suffe imago van het Nederlands waarom jongeren er weinig (bewust) mee bezig zijn? “We vinden taal zo vanzelfsprekend dat we er niet over nadenken”, zeggen ze. Als je hun er vragen over stelt, linken ze het Nederlands bovendien meteen aan het schoolvak Nederlands. Daardoor kijken ze er op een nogal negatieve wijze tegenaan. In de lessen Nederlands ligt de nadruk te veel op spelling en grammatica. Jongeren kunnen creatief zijn met het Nederlands, maar de school biedt daar te weinig ruimte voor.

Wat vond je van het Nederlands als schoolvak?

Mooie verhalen

Spelen met taal, bezig zijn met poëzie, rap en songteksten ontbreken volgens de jongeren te vaak in de lessen Nederlands. Muziek en rap vinden jongeren trouwens de mooiste en de meest interessante creatieve vormen van taalgebruik, onder meer omdat je er goed emoties mee kunt overdragen. Ook van mooie verhalen kunnen jongeren genieten, maar dat vertaalt zich niet naar leesplezier. “Ik moet me vaak dwingen om een boek te lezen”, is een vaak gehoorde uitspraak.

Amerikaanse tv

Van het Engels worden de jongeren wel enthousiast. Ze vinden het een trendy en hippe taal. Ze houden van de vele Engelse woorden die in het Nederlands binnensluipen. “Daardoor leren we makkelijker vreemde talen”, argumenteren de jongeren. Het gebruik van Engelse woorden helpt hen ook om zich via hun taalgebruik te onderscheiden van volwassenen. Met taal geven ze hun identiteit weer. En last but not least: in de reclame maakt het Engels de producten aantrekkelijker, vinden de jongeren. Televisieprogramma’s uit de VS vinden ze kwalitatief en inhoudelijk beter dan programma’s van eigen bodem. Gewoon omdat ze in het Engels zijn.

Rappers

Waar de Nederlandse taal vandaan komt, is voor vrijwel alle jongeren een raadsel. Ze vinden het Nederlands geen internationale taal en ze beschouwen zichzelf niet als wereldburger. En van de Nederlandse Taalunie hebben ze nog nooit gehoord … Als hun dan wordt gevraagd aan wat voor actie de Taalunie zou moeten ondernemen om hen warm te maken voor taal, dan verkiezen ze een panel met bekende schrijvers, rappers of andere woordkunstenaars. Langs die weg willen ze meer leren over de Nederlandse taal en vooral over de creatieve toepassingen ervan. En ze willen beter leren discussiëren en argumenteren. Zolang ze dat maar spelenderwijs kunnen leren tenminste.

“Engels leer je overal” Vooral functioneel

De conclusies van dit onderzoek bevestigen wat de Taalunie eerder al, in 2009, te weten kwam met het onderzoek ‘Jeugd en taal’. Toen ging het meer over de taalvaardigheid van jongeren. Meer dan 1700 scholieren uit het voortgezet/secundair onderwijs deden aan dat onderzoek mee. En ook toen bleek al dat jongeren taal vooral functioneel bekijken:  ze vinden het belangrijk om Algemeen Nederlands te kunnen waar het echt nodig is, maar daarnaast volstaat het “dat je elkaar begrijpt”. Taalfouten vinden ze dan ook niet altijd even erg.

‘Jongeren, de Nederlandse taal & participatie’ - www.taalunieversum.org - verslag van het Taalunieonderzoek (juni 2012) onder honderd 16- tot 24-jarige jongeren uit Nederland, Vlaanderen, Suriname en Aruba. De citaten bij dit artikel zijn letterlijk uit dit onderzoek overgenomen.