We gebruiken beter luistertaal dan Engels

Column
Projectgroep Luistertaal

Het wordt tijd dat we afstappen van het idee dat Engels de beste keuze is, als we met een anderstalige praten. Dat is de stelling van de projectgroep Luistertaal van de Universiteit Utrecht. Waar ze voor pleiten: spreek eerst je eigen taal, daar begrijpen niet-Nederlandstaligen soms meer van dan je denkt!

Als twee mensen uit verschillende landen met elkaar willen communiceren, schakelen ze gemakkelijk over op het Engels. Toch zullen ze elkaar daarom niet altijd beter begrijpen. Laten we het gebruik van Engels in meertalige situaties vervangen door luistertaal.

Let’s face it, de Engelse taal is op dit moment in veel internationale organisaties en bedrijven de beleidstaal, of een van de beleidstalen. Men schrijft documenten in het Engels, vergadert in het Engels ... Ook tijdens informele gesprekken voert het Engels vaak de boventoon. Men kan zich afvragen hoe efficiënt deze toewijding aan het Engels als lingua franca is. Wie deze taal onvoldoende beheerst, loopt achter op het gebied van communicatie. Dat kan belangrijke gevolgen hebben, bijvoorbeeld bij onderhandelingen.

Er zijn andere communicatiemogelijkheden voor internationaal beleid. Een daarvan is luistertaal. Dat is een vorm van communicatie waarbij de spreker een andere taal spreekt dan de toehoorder, maar beiden kunnen elkaar toch goed verstaan. Het huidige beleid aanpassen en ruimte creëren voor luistertaal heeft een aantal voordelen. Zo spreekt iedereen - uitzonderingen daargelaten - zijn moedertaal altijd beter dan een later aangeleerde tweede taal. Door mensen hun eigen taal te laten spreken, zullen zij zich dus beter kunnen uiten, wat de communicatie kan bevorderen.

Een andere reden waarom we beter luistertaal gebruiken dan het Engels, zijn de voordelen die het oplevert op het gebied van taalverwerving. Wanneer men over passieve kennis van een bepaalde taal beschikt, is de overstap naar het spreken en schrijven van die taal makkelijker. Tegenwoordig overheerst het Engels zo sterk, dat zelfs mensen die een tweede taal actief beheersen, soms niet eens de kans krijgen om deze te gebruiken. Naar het buitenland gaan om een tweede taal te oefenen is niet altijd vanzelfsprekend. Zeker niet wanneer mensen overschakelen op het Engels zodra ze beseffen dat ze met een buitenlander te maken hebben.

Dr. Jan ten Thije, universitair docent interculturele communicatie aan de Universiteit Utrecht, doet al enige tijd onderzoek naar luistertaal. Hij is ervan overtuigd dat luistertaal het Engels als lingua franca op bepaalde gebieden zou kunnen vervangen. “De vraag blijft: wanneer gebruik je luistertaal het beste? Luistertaal is een keuze, maar hoeft niet per se de beste keuze te zijn. Mensen zullen heel vaak Engels gebruiken in meertalige situaties, maar ook dat is niet altijd de beste oplossing. Dus wat je eigenlijk wilt proberen uit te zoeken is: wanneer gebruiken mensen welke talige vorm op de beste manier? En hoe kunnen ze zich daar het prettigst bij voelen?”

Of de constante focus op Engels in de politiek, het bedrijfsleven, en ook op scholen, de beste optie is, is minstens een discussie waard. Er zijn alternatieven, zoals het gebruik van luistertaal. Niet alleen verdienen ze een kans, ze zouden ook wel eens verrassend nuttig kunnen zijn. Nuttiger dan het Engels.

Deze column werd geschreven door de studenten van het project Luistertaal van het Honourscollege van de Faculteit Geesteswetenschappen aan de Universiteit Utrecht: Collin Gorissen (student Muziekwetenschap), Jolien van Hekke (studente Liberal Arts and Sciences), Tessa Mulkens (studente Wijsbegeerte), Heleen Oomen (studente Spaanse Taal en Cultuur) en Maaike Tol (studente Theater-, Film- en Televisiewetenschap). De projectgroep produceerde in opdracht van de Taalunie een documentaire over luistertaal.

Reacties

Luistertaal

Als luistertaal een optie/keuze is, dan dienen de andere opties/keuzemogelijkheden ook beschikbaar te zijn. Dat betekent dat de actieve vreemdetaal-verwerving dus van belang blijft. In het contact tussen Duits- en Nederlandssprekenden is luistertaal heel goed mogelijk. Die wordt bijv. in de grensoverschrijdende contacten op gemeentelijk/provinciaal niveau ook toegepast: de Duitse deelnemers spreken Duits, de Nederlanders Nederlands. Kwestie van wennen! Luistertaal is een belangrijk onderdeel van MVT-verwerving als je bedenkt dat het erg van belang is om in de 'vreemde' taal je eigen taal te herkennen. Juist bij het leren van Duits is dat relevant. Immers, het verhindert dat Nederlanders hun buurtaal als een soort Chinees gaan ervaren, een muur, waarvan ze de stenen niet meer kunnen onderscheiden. Want dat is juist een fenomeen dat mij in de afgelopen jaren bij cursisten steeds vaker opvalt: Het Engels als lingua franca verdringt de buurtaal die veel meer dan het Engels op het Nederlands lijkt.

luistertaal - in Noorwegen

In Noorwegen, waar ik als scandinavist in de afgelopen week tijdens een congres mijn oren voortdurend spitste, is het doodnormaal dat een Noor(se) Noors tegen een Zweed of Deen spreekt, die dan in de eigen taal antwoordt. De drie grote Scandinavische talen zijn pakweg even verwant met elkaar als het Duits en het Nederlands. Scandinaviërs verkiezen hun '(pan)nordisk' boven het overschakelen naar Engels in een gesprek met een inwoner van een buurland.
Een heel andere taalkundige observatie vorige week in Oslo: de vele nieuwe Noren van niet-Europese afkomst (uit Pakistan, Somalië enz.) heb ik op straat in tientallen situaties in negen dagen tijd uitsluitend Noors met elkaar horen spreken in situaties waarin in Nederland gewoonlijk de uitheemse taal klinkt.

luistertaal

P.S.: Wie het gebruik van luister-Deens en luister-Zweeds thuis vanuit de luie stoel wil observeren, kan kijken naar de Deense televisiethriller die (wekelijks?) op een van de Nederlandse zenders wordt uitgezonden (ik heb de naam ervan niet paraat: thrillers bekoren mij niet). Gesprekken daarin zijn vaak tweetalig, al zal dit de meeste Nederlandstalige kijkers niet opvallen.

Luistertaal

Leuk en interessant om te lezen dat luistertaal al door velen wordt herkend en gebruikt in het buitenland.
Zou het toevallig om de serie 'The Killing' kunnen gaan?

Nederlands aan anderstaligen

Ik heb jaren gewerkt als leerkracht Nederlands voor anderstaligen. Mijn studenten kwamen van zeer uiteenlopende landen, van Cuba tot China. Het Nederlands was vaak de eerste 'tweede' taal die ze leerden. Er was met andere woorden geen andere lingua franca, dan de luistertaal Nederlands. Al mijn studenten leerden prima Nederlands zonder één woord in een andere taal te gebruiken. Hét ultieme bewijs dat luistertalen heel wat in hun mars hebben.

Brenda Froyen
lector Nederlands
departement Lerarenopleiding
Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen

Detailhandel

Ik werk al enkele jaren als bedrijfsleider in een kleine detailhandel waar veel internationale reizigers hun aankopen doen, en ik word dan ook dagelijks geconfronteerd met anderstaligen die als vanzelfsprekend naar een gebrekkig Engels grijpen om zich "verstaanbaar" te maken. Vooropgesteld: mijn beheersing van de engelse taal is in principe voldoende om een succesvol verkoopgesprek te voeren, maar ik voel mij meer op mijn gemak in het Nederlands (en het Italiaans). Wanneer er zo één er zonder meer vanuit gaat dat ik hem of haar in het Engels antwoorden zal (wat ik eerlijk gezegd zelfs een beetje lomp en onbeschoft vind, maar dat terzijde), volgt in eerste instantie meestal een lichte verwarring, gevolgd door een tweetalig gesprek waarbij ik vrij consequent blijf volharden in het spreken van mijn eigen moedertaal Nederlands (als een klant mij op voorhand vraagt of ik het gesprek in het Engels kan en/of wil voeren zal ik daar natuurlijk gehoor aan geven; een nette klant is ook bij mij koning).
Ik heb gemerkt dat ik in het Nederlands een veel betere verkoper ben dan in het Engels (Italiaanse klanten zijn een stuk schaarser, helaas, en kan ik in mijn statistieken daarom niet laten meewegen). Hoewel de producttrainingen die ik heb bijgewoond allemaal in het Engels werden gedaan ben ik blijkbaar veel overtuigender wanneer ik Nederlands spreek, ook als de klant mij daardoor minder goed begrijpt, een exotische uitzondering hier of daar uitgezonderd.