Menselijkere taal in het journaal? Liever niet.

Column
Patrick De Witte

"We schuiven iets meer richting spreektaal en stappen meer naar de kijker toe." Dat kondigt de hoofdredactie van het NOS-Journaal aan. Eerder liet ook de Vlaamse VRT al weten dat het Algemeen Nederlands niet langer een absolute must hoefde te zijn in het Journaal: een lichte tongval mag. Patrick De Witte ziet het niet zitten. En u?

Wie herinnert zich het NOS-nieuwsanker Fred Emmer nog? Immer goed gebronzeerd, steeds een betrouwbaar baken van keurigheid en gereserveerdheid. De man bediende zich in het avondjournaal van een al even onberispelijke en klare taal. In zijn teksten stond zelden een lettergreep te veel. Nee, op de grote zitbank onzer Nederlandse taal is Fred Emmer nooit nonchalant op de leuning gaan zitten.

"En dan nu het weer. Heden scheen langdurig de zon. Middagtemperaturen liepen op tot 22 graden. Voor morgen wordt hetzelfde weer verwacht."

Sec, terzake, helder. Enkel een in het meest absorberende maandverband van allemaal gewikkeld petit beurre-koekje, achtergelaten in de woestijn, kan seccer worden genoemd. Het is bij onze noorderburen overigens algemeen bekend dat Fred Emmer zich in het NOS-Journaal nooit (!) heeft versproken. Volgens Wikipedia heeft hij, tijdens het voorlezen van een bericht over een brand, zich wel een keer langdurig verslikt. Wellicht in een overbodig voorzetsel.

Het enige anker dat nu enigszins die simpele maar gesoigneerde, strakke stijl weet te benaderen, is de rots der nieuwslezers Jan Becaus van de Vlaamse nationale omroep. Bovendien mocht Fred Emmer, net als Jan Becaus, graag een geaffecteerd Engels prijsgeven telkens als de kans zich aanbood. Wat zou ik Fred graag een keer op de wijze van Jan 'meubielheum' horen zeggen!

Vanwaar die nostalgie naar een tijd waarin het woord autocue nog moest worden uitgevonden? Wel, in de Nederlandse Volkskrant stond onlangs te lezen dat het NOS-Journaal vanaf mei grondig zal worden gepimpt. Nog zo'n term die tijdens Freds hoogdagen nog niet tot het algemene vocabularium was doorgedrongen. Een vertrouwelijk redactiedocument dat de Volkskrant kon inkijken stipuleert dat presentatoren Sacha de Boer en Rob Trip vanaf eind mei niet meer netjes achter hun desk zullen plaatsnemen, maar wel onbeschroomd in de studio van het achtuurjournaal zullen rondlopen, en - het geluid dat u nu hoort is het instorten van een der allerlaatste bastions van welbespraaktheid - dat ze het nieuws 'in spreektaal' zullen vertellen. Om een reactie gevraagd, liet de hoofdredactie van het Journaal optekenen: "We schuiven iets meer richting spreektaal en stappen meer naar de kijker toe."

Waarschijnlijk ligt Godfried Bomans nu zodanig in zijn graf te tollen dat, als we er een turbine zouden op aansluiten, heel Hilversum van stroom kon worden voorzien. Heeft Drs. P hiervoor in zijn trojka de wolven getrotseerd, op weg naar Omsk? Ik dacht het niet.

Volgens het intern document zal het achtuurjournaal door de aanpassingen "menselijker" worden. Als voorbeeld van hoe het er in de toekomst toe zal gaan, schetst de hoofdredactie de volgende situatie: "De verslaggever bij een grote brand zou kunnen zeggen: ...alles is nu onder controle, maar ik was echt even bang bij de eerste ontploffing."

Fred zou wellicht de natie kurkdroog hebben toevertrouwd: "Het vuur werd met succes bestreden."

Het bedanken van de verslaggever aan het einde van een gesprek wordt volgens de interne nota ook afgeschaft. Dat zou namelijk erg 'stijf' overkomen. En het laatste nieuwsitem mag niet langer - ik citeer - 'een agendaonderwerp uit een dodelijk saai museum' zijn. Wat? Gaan ze elkaar high-fiven in de studio na wat duiding bij de jongste ministerraad? Gaat het NOS-Journaal vanaf nu afsluiten met YouTubefilmpjes van mensen die op hun kanis knallen na een mislukte sprong met een bmx-fiets? Fred, kom alstublieft terug.

Patrick De Witte is columnist en televisiemaker.

De originele versie van deze column verscheen op 30 maart 2012 in De Morgen.

Reacties

'Spreektaal in Journaal'

Laat ik nu steeds ja-knikken bij voorgaande reacties!
Ik heb dus niet gestemd.
Wij tellen wel eens het aantal vergissingen/ versprekingen per uitzending.
Er is er geen zonder!
Reinheid, Rust en Regelmaat geldt ook voor nieuwslezers.

Ik kan me nog herinneren dat

Ik kan me nog herinneren dat het Nederlands van het Nederlandse RADIOjournaal spreektaliger geworden is. 'Er heeft zich een ongeluk voorgedaan' werd voortaan 'Er is een ongeluk gebeurd'. Ik was toen tiener en begreep het nut van die verandering niet, omdat ik beide goed begreep. Taal veroudert mede doordat uitdrukkingen 'bewust' bij het oud vuil worden gezet, i.p.v. ze te koesteren. Anderzijds kun je taalverandering niet helemaal negeren.
Wat het radiojournaal toen duidelijk verbeterd heeft, is de manier van voorlezen. Eerst was die plichtmatig opdreunend, maar toen werd ze ineens veel levendiger en natuurlijker. Dat moet in de jaren '70 zijn gebeurd.

Het NOS-(tv-)Journaal heeft in diezelfde jaren '70 met gekke fratsen geëxpirementeerd: de nieuwslezer las ons in een luie stoel gezeten, het gezicht zijwaarts naar de camera gekeerd het nieuws voor. Dat was gelukkig snel weer afgelopen.

De nu aangekondigde veranderingen begrijp ik niet. Volgens mij hanteert het NOS-Journaal al lang spreektaal en ís het al lang op de hurken gegaan in een poging ook de allerongeïnteresseerdsten te trekken. Het voelt immers de hete adem van het RTL-nieuws in de nek en is dus steeds 'leuker' geworden. Denk alleen maar aan de olijke uitsmijtertjes ingeluid met 'En dan nog even dit'. Op het kinderlijke af.
Misschien kan het zich beter bekommeren om goed en natuurlijk taalgebruik. Wat bij elke uitzending kun je hele lijstjes maken van fouten ('de ChineZe partijleiding') en foute klemtonen door nieuwslezers en correspondenten die hun tekstjes opdreunen als een basisscholier die zijn opstel voorleest. Irritant zijn ook de clichébruggetjes waarmee de nieuwslezer(es) zich quasi-onwetend tot de correspondent(e) ter plaatse richt: 'Ja Piet, hoe ejg/belangraaik/spectaculai-j/enz. is dat aaigenlijk?'

Het lijkt een paradox, maar een strakke stijl kan ook vlot zijn. Zie bv. 'Heute' (ZDF), waar om 9.45 uur het nieuws achter een lange 'toonbank' verteld wordt, niet ontbloot van gevatte formuleringen. Over 'nieuws vertellen' gesproken. Oud-nieuwslezer Joop van Zijl was daar een ster in. Als het NOS-Journaal zijn manier van presenteren eens als richtlijn nam, dan was het degelijk en vlot tegelijk.

spreektaal in journaal

Spreektaal? Welke spreektaal?
De Amsterdamse spreektaal of die van Venlo?
De Amsterdamse spreektaal van de Pijp of van de Dapperstraat?
Binnen de kortste keren is het journaal onbegrijpelijk voor iedereen.

Het journaal is toch al slecht genoeg met de talloze uitspraakfouten en begripsfouten.

Probeer het weinige te behouden en te verbeteren!

Peiling

Ze zijn er te kust en te keur, die peilinkjes, maar goeie maken is nog niet eenvoudig. De peiling over de taal van het Journaal geeft drie mogelijkheden: goed, fout of neutraal (laat me koud). Ik vind het niet goed, het laat me niet koud, maar de formulering voor fout kan ik ook niet onderschrijven. Ik vind taalverloedering een uiterst irritant en nauwkeurig woord. Wat moet ik dan aankruisen?

peilingen

De peilingen op Taalschrift hebben geen wetenschappelijk doel. Ze dienen ter verluchtiging. Voor meer nuance kunt u reageren op de column.

Redactie Taalschrift

Spreektaal in Journaal

Ik moet eerlijk zeggen dat ik het Journaal al jaren nauwelijks meer volg. Als ik het zo af en toe zie, dan overvalt me een gevoel van plaatsvervangende schaamte. Dorpsnieuws van een zo bedroevend niveau, dat door het eerste het beste plaatselijke sufferdje wordt overtroffen. Daar past natuurlijk naadloos bij dat je het publiek naar de mond praat. Het lijkt me niet meer dan logisch: spreek de taal van je klant.
Er zullen waarschijnlijk, mede daardoor, steeds minder mensen zijn die het Journaal als waardevolle en serieuze nieuwsbron zullen zien. Wat mij betreft kan dat Journaal gewoon opgeheven worden. Zonde van het geld. Haal je in een klap de bezuinigingsdoelstellingen. Rutte ook blij.