De klassieke schriftcultuur is passé, dus ook de normen die ze ons oplegt

Column
Hans van Driel

“Waar ik vroeger met een rode pen spelfouten corrigeerde, zie ik de urgentie ervan steeds minder in”, zegt Hans Van Driel. Onze schriftcultuur met van bovenaf opgelegde afspraken heeft plaatsgemaakt voor een netwerkcultuur .” Moeten we anno 2012 de klassieke normen toch maar loslaten?

 “Joh, ik ben van een andere generatie,” zegt mijn scriptiestudente Nadine, die het geen probleem vindt om de Britse auteur Andrew Keen te mailen met de vraag of hij haar een digitale kopie van zijn nieuwste boek Digital Vertigo kan opsturen. Het boek komt namelijk te laat uit voor haar afstuderen. En ja, nu al weet zij dat ze haar vader in het voorwoord zal bedanken voor het corrigeren van de spelfouten in haar scriptie.

Het leven anno 2012 vind ik onrustbarend fascinerend. De digitale cultuur overspoelt de westerse samenleving en ik voel me daar kiplekker bij. Het onrustbarende zit hem hierin, dat ik op die digitale golf waarden begin los te laten waaraan ik vroeger zo hechtte en dat deze vaststelling mij steeds minder verontrust.

Als leraar Nederlands in het voortgezet/secundair onderwijs en later als docent aan de universiteit ben ik een kind van de schriftcultuur met alle waarden die hieruit voortkomen, zoals privacy, auteursrecht, correcte spelling en werkstukken met een strak bouwplan waarin hoofdstukken, paragrafen en alinea’s streng hiërarchisch zijn georganiseerd.

Ik was en ben ervan overtuigd dat de wijze waarop je communiceert een spiegel is van de wijze waarop je in het leven staat. Voor mij is dat van jongs af aan schriftelijk communiceren geweest. Die schriftcultuur kun je m.i. beschouwen als een metafoor voor hoe we onze samenleving sinds de negentiende eeuw hebben georganiseerd, namelijk geordend, overzichtelijk, hiërarchisch en top down. Instellingen controleren, of we nu denken aan de politiek, het onderwijs of – wellicht van een andere orde – de Taalunie.

Inmiddels hoef ik niemand er meer van te overtuigen dat ons samenleven fundamenteel aan het veranderen is onder invloed van de digitalisering. De belangrijkste observatie lijkt mij te zijn, dat alle strak georganiseerde, hiërarchisch opgebouwde top-down instellingen wankelen en dat hun functies en verantwoordelijkheden langzaamaan worden overgenomen door netwerken.

Dat is een fascinerende ontwikkeling, waaraan ik privé en in mijn werk actief deelneem en die zich ook talig uit. Ik leer zaken los te laten, kijk argwanend naar structurele commissies, en een TED-talk met een Prezi-presentatie op de achtergrond die een student verspreidt via Youtube, heeft langzaamaan mijn voorkeur boven een werkstuk dat in de la verdwijnt. En waar ik vroeger met een rode pen spelfouten corrigeerde, zie ik de urgentie ervan steeds minder in. ‘Ik, Hans van Driel, die ooit spellingcorrectie als zijn levenstaak zag,’ mompel ik, de vorige zin herlezend.

En ik realiseer mij dat Nadine en haar generatiegenoten niet meer conform een klassieke schriftcultuur communiceren. Ze onderzoeken communicatievormen die minder strak zijn georganiseerd, die beeldend zijn en associatief, gebaseerd op netwerken en op delen …. en ze houden zich niet zelf aan de overeengekomen spellingafspraken. Hun communicatievormen weerspiegelen hoe zij anno 2012 in het leven staan.

Nog dezelfde dag krijgt Nadine antwoord van Andrew Keen: “Sure, Nadine. Digital Vertigo attached. If you like it, please also review.”

Hans van Driel (1952) studeerde Nederlandse taal- en literatuurwetenschap, was  docent Nederlands en is sinds 1981 verbonden aan de Universiteit van Tilburg. Vanaf 2007 is hij vicedecaan Onderwijs van de faculteit Geesteswetenschappen en doceert hij bij de opleiding Kunst- en Cultuurwetenschappen. U kunt ook persoonlijk reageren via hvdriel@uvt.nl 

Reacties

Opvallend dat dit soort

Opvallend dat dit soort stukken altijd in zeer goed Nederlands of Engels (Steven Pinker) worden geschreven. Laten we in Godsnaam kinderen normen meegeven en niet enkel een sms-taal. Vooral voor kansarme kinderen is dit zeer belangrijk. De standaardtaal discrimineert niet en is voor iedereen.

Gewoon je eigen taal gebruiken zonder ze bewust te verloederen

Het is tekenend voor dit soort stellingnames, dat er veel meer achter zit.
Het verschijnsel om alle achting voor regels (op alle gebieden) met de voeten te treden, is er één van.
Dan is er ook nog de achterliggende gedachte, dat alles wat met eigen taal en gewoontes te maken heeft, over boord moet gegooid worden. Vooral omdat de (s)linkse gedachtenpolitie meent, de laatste restanten van nationale gevoelens hiermee volledig de kop in te moeten drukken.
Hoera voor ons, weg met weg met ons!
Tegengas is geboden!

discongruentie in de titel

De titel van het artikel is agrammaticaal door de samentrekking van een zin met een enkelvoudig onderwerp en een met een meervoudig onderwerp. Dat leidt tot impliciete discongruentie. Ik zou verwachten: "De klassieke schriftcultuur is passé - de normen die ze ons oplegt zijn dat dus ook."
Vriendelijke groet,

Arnoud van den Eerenbeemt

de discongruente titel

Daar hebt u helemaal gelijk in. Maar dat krijg je, als een redactie zelf het intro schrijft en de titel bedenkt ;-)) Mijn oorspronkelijke titel luidde overigens: Verontrustend.

de digitale snelweg?

Gelukkig heb nog een studerende zoon, 20 jaar. Van tijd tot tijd levert hij een werkstuk af - tot voor kort via mijn printer, dus kon ik er mooi een blik op werpen. Keurig geordend, strakke opmaak, heel overzichtelijk! Een enkele spelfout die ik er met zijn goedvinden uithaal.
Hoezo 'communicatievormen die minder strak zijn georganiseerd, die beeldend zijn en associatief, gebaseerd op netwerken en op delen …. en ze houden zich niet zelf aan de overeengekomen spellingafspraken'? Of geldt dat misschien alleen voor (ff bommetje gooien) 'zachte studies' - mijn zoon volgt een technische opleiding.
Ja, als-ie sms't is-ie wat slordiger - maar niet als het gaat om punten halen en presentatie.

De spelling op http://www.g500.nl/ is trouwens helemaal in orde.

Kortom, het lijkt mij dat de geschetste tegenstelling een pluisje in de wind is.

Reactie op alle reacties

Mijn column in de mei-editie van taalschrift roept hier, via Twitter en op Neder-L nogal wat reacties op. In mijn blog ga ik op een aantal reacties uitvoerig in: http://bit.ly/KqvF9c

Witregels

Over structuur gesproken ... Zonder witregels was de bijdrage van Hans van Driel onleesbaar geweest. Normen binnen communicatie zijn dus helemaal niet passé.

Als Hans van Driel vaststelt

Als Hans van Driel vaststelt dat de klassieke, 'papieren' schriftcultuur anders is dan de moderne, digitale manier van schriftelijk communiceren, ja, dan kan iedereen het wel met hem eens zijn; hier staat een deur duidelijk wagenwijd open. Als hij stelt dat correct spellen en een structuur in tekst aanbrengen enerzijds, en ' de netwerkcultuur' (wat dat dan ook wezen moge) anderzijds tegengesteld zijn, is dat een mening waar heel wat tegenin is te brengen. Waar hij merkt dat het hem 'onrustbarend' fascineert dat 'ik op die digitale golf waarden begin los te laten waaraan ik vroeger zo hechtte en dat deze vaststelling mij steeds minder verontrust', begin ik te geloven dat hij de digitalige snelweg een beetje kwijt is.

Spelfouten

"Ik was en ben ervan overtuigd dat de wijze waarop je communiceert een spiegel is van de wijze waarop je in het leven staat. Voor mij is dat van jongs af aan schriftelijk communiceren geweest." Zelfs nadat ik deze twee zinnen drie keer heb gelezen, kan ik me nog geen voorstelling maken hoe Hans van Driel in het leven staat. Spelfouten zijn ergerlijk, maar onnavolgbare gedachtekronkels zijn nog veel storender. En helaas van alle tijden.

Ik geloof er niet veel van.

Ik geloof er niet veel van. Schriftelijk of via de digitale weg, het blijft communicatie en die zal altijd aan regels onderworpen zijn. Als het geen formele regels zijn dan informele. Net zoals de taal in het algemeen.

Wat daadwerkelijk veranderd is is een toenemende informalisering. Maar ik betwijfel of dat werkelijk aan de digitalisering ligt. Ervoor was die trend ook waarneembaar. Ook de toegenomen snelheid kan relevant zijn. Maar opnieuw: dat betekent niet dat de spellingnorm daarom passé is of hiërarchie ouderwets geworden is. De tegenstelling 'netwerk' versus 'hiërarchie' is vals.

Kortom, ik vind het een klassiek voorbeeld van overanalyse.

Ooit verdiende ik mijn geld

Ooit verdiende ik mijn geld met het corrigeren van manuscripten voor een uitgever. Precisiewerkje. Weliswaar registreer ik spelfouten in krant, op tv ('cenzuur' in een populair programma) en in werkstukken van studenten nog steeds, maar ze deren me veel minder. Belangrijker nog: ik ga nu zelf de fout in ('ik wordt') en begin te twijfelen over ij of ei. Ja, ik mail dagelijks. Ja, ik werk vooral in het Engels.

Wat is hier nu eigenlijk de

Wat is hier nu eigenlijk de tegenstelling? Een studente die een legitieme, maar wat ongebruikelijke vraag stelt aan iemand die ze niet kent, versus een kind van de jaren vijftig dat met twee woorden heeft leren spreken en pas wat zegt als hem wat gevraagd wordt. Nadine versus Hans. Dat begrijp ik.
Maar wat heeft de discipline die een klassieke schriftcultuur vergt ermee te maken? Nadine zal haar verzoek hebben gesteld in de taal van de auteur. Door stijl, taalgebruik en correcte spelling zal ze hem de indruk hebben gegeven dat het de moeite loont haar verzoek te honoreren. Daarvoor heeft ze een serieuze inspanning moeten leveren, zeker als die taal niet haar moedertaal was. Ze heeft zich geconformeerd aan regels en dat is maar goed ook.

TED-lezingen en prezi-presentaties zijn aantrekkelijker dan werkstukken die in een la verdwijnen. Tuurlijk, maar dat geldt alleen voor lezingen en presentaties die een structuur hebben, waarvoor de maker zich moeite heeft gegeven en waarin niet de aandacht van lezer/toehoorder/kijker wordt afgeleid door evidente slodigheden.
Hans lijkt te denken dat het loslaten van spelling- en andere vormconventies vanzelf beeldende en aansprekende resultaten oplevert. Quod non.

klassieke schriftcultuur is passé

Dag Hans,

Heel herkenbaar. Ik ben van bijna zelfde bouwjaar ( 1953). Ik ben nu weer leraar Nederlands maar erg gefascineerd door de veranderingen vanwege digitalisering. Ben daarom jaar geleden begonnen aan promotieonderzoek naar Digitale geletterdheid. Laatste klusje voor pensioen ;-)
Zie mijn research blog http://jeroenclemens.wordpress.com/ (English) hierover.

Jeroen Clemens
CV / resume http://jeroenclemens.blogspot.com
edublog http://hpblogs.nl/jeroencl (Dutch)