Schrijven is schrappen? Onzin!

Column
Peter-Arno Coppen

“Wie ooit serieus iets aan iemand heeft uitgelegd, weet dat je daar maar beter je tijd voor neemt”, zegt Peter-Arno Coppen. Hij gaat daarmee in tegen het mantra ‘schrijven is schrappen’ en de hype dat we liever korte teksten zouden lezen dan lange. Bent u het met hem eens?

De geschiedenis van de mensheid is er een van het vergroten van mogelijkheden. Dat geldt in het bijzonder voor de schrijfcultuur. Eeuwenlang was schrijven een kostbare aangelegenheid: duur onderwijs en nog duurder perkament verhinderden een ongebreidelde schrijflust. Maar zie: schrijven kan op steeds goedkoper papier, de laatste decennia zelfs digitaal. Bijna iedereen kan schrijven en heeft gigabytes aan sch(r)ijfruimte ter beschikking. En dan is het taaladvies: Wees beknopt. 

Het advies wordt vaak verpakt in de slogan Schrijven is schrappen, maar dat is natuurlijk opzichtige onzin: schrijven is helemaal niet schrappen, eerder toevoegen. We zijn hier getuige van een typische managementstrategie (uit de cursus Strategisch Communiceren): je verkoopt een onware bewering door hem zonder verdere toelichting te verkondigen, en iedereen zal daar meteen een diepere betekenis achter proberen te construeren. Zo doe je zelf niets, en anderen doen het werk (de cursus is natuurlijk onderdeel van een heel curriculum dat juist hierop gericht is). 

Je kunt het zo gek niet bedenken of het werkt. In het geval van Schrijven is schrappen is iedereen onmiddellijk bereid om een betekenis te zoeken in het belang van schrappen in het totale schrijfproces. Niemand heeft in de gaten dat hiermee onzin goedgepraat wordt. Je kunt de bewering ook omkeren, kijk maar: Schrappen is schrijven (want om te schrappen moet je herformuleren, of zoiets). Of iets totaal onzinnigs beweren: Lezen is uit het raam kijken (slow reading, reflectie tijdens het leesproces) of Lezen is in je neus peuteren (de kortste weg naar je brein openhouden). 

Schrijven is schrappen, of in het algemeen Wees beknopt, is een oppervlakkig advies dat gebaseerd is op de simpele gedachte dat alles wat je schrijft verkeerd begrepen kan worden. Door veel weg te laten, kan er dus minder verkeerd begrepen worden en stijgt de begrijpelijkheid van je tekst (merkt u hoe geloofwaardig het klinkt?). Maar iedereen die ooit serieus heeft geprobeerd om iets aan iemand uit te leggen weet dat je dat beter kunt als je er een half uur de tijd voor neemt dan wanneer je het in een paar minuten moet afhandelen. 

Alle argumenten voor de Wees beknopt-mantra gaan mank: mensen zouden weinig tijd hebben om te lezen. Als dat zo is, wordt dat niet opgelost door meer in minder tijd te doen (net zoals het fileprobleem niet automatisch opgelost wordt door meer wegen). Langere teksten zouden de onduidelijkheid vergroten (overbodige omhaal van woorden, wolligheid). Maar dat gaat over onduidelijkheid, niet over beknoptheid. Als er al een correlatie is tussen beknoptheid en begrijpelijkheid, vraag ik me af of het wel een oorzakelijk verband is. 

Mensen zouden kortere teksten willen. Is dat zo? Bestsellers in boekhandels hebben de neiging uit honderden pagina’s te bestaan, in trilogievorm geschreven te zijn, of in series geproduceerd te worden. Wat goed geschreven is, daar willen mensen juist meer van lezen. Maar hoe zit het dan met zakelijke communicatie? Dat lijkt me een kip-en-ei-probleem. Als je er in het onderwijs op hamert dat leerlingen zo beknopt mogelijk schrijven, dan is de andere kant van de medaille dat je ze leert om minder te willen lezen. 

Het gevolg hiervan is dat je, al is het maar in een column, altijd te weinig

Dr. Peter-Arno Coppen is hoogleraar vakdidactiek aan de Radboud Docenten Academie en de Faculteit der Letteren van de Radboud Universiteit Nijmegen.

Reacties

Schrappen is maar een aspect van het schrijfproces

Mijn conclusie is dat "schrijven is schrappen" een slogan is die iedereen die een tekst schrijft eraan herinnert dat schrappen een deel is van het schrijfproces.
Maar schrijven is bijvoorbeeld ook "creëren", "informeren", "vermaken", "boeien" en "ontroeren".
"Schrijven is schrappen' is dus geen absolute waarheid die alle andere overbodig maakt.
Het is aan de schrijver om de juiste mix van al die aspecten van het schrijfproces toe te passen, waarbij hij zich behalve door zijn eigen talent en kennis mag laten leiden door wat eindredacteuren, uitgevers en zijn lezerspubliek over zijn teksten te zeggen hebben.

Misschien kunnen we de slogan

Misschien kunnen we de slogan dan vervangen door "Schrijven is meer dan schrappen"

Nuance

Volgens mij is het advies 'schrijven is schrappen' niet hetzelfde als 'schrijf beknopt' - om de redenen die Freerk Teunissen hierboven helder uiteenzet (verschil tussen proces en eindresultaat).

Eén nuance wil ik nog toevoegen: of 'beknoptheid' al dan niet nastrevenswaardig is, verschilt nogal per genre. Ik houd ook van dikke boeken, maar in zakelijke genres geldt mijns inziens wel degelijk dat bondig wenselijk is. Alleen mag dat niet ten koste gaan van inhoud en duidelijkheid, en wordt het het beste gemeten in leestijd, niet in aantal woorden.

Het is me uit het hart

Het is me uit het hart gegrepen en helemaal waar.

schrijven is schrappen

Dank voor het afrekenen met dit lastige en tot wet verheven misverstand.
Schrijven is schrappen. Meer dan eens werd ik gevraagd of de eerste versies van mijn manuscripten meer bladzijden hadden dan de gepubliceerde romans. En werd ik ongelovig aangekeken als ik antwoordde dat eerder het tegendeel het geval was. Het is een hardnekkige misvatting dat 'beknopt schrijven' automatisch 'duidelijk schrijven' is. Wellicht is deze misvatting ontstaan door beginnende schrijvers te ontmoedigen hun verhalen te doorrijgen met al te veel metaforen. Ook ik lees liever 'de zon komt op' dan 'de koperen ploert rijst sissend uit de ziedende zee'.

Schrijven is schrappen

Heeft niets te maken met beknoptheid volgens mij. Het gaat om de constante worsteling van de schrijver met zijn tekst welke hij veelvuldig aanpast om te verbeteren. Schrappen om te herformuleren of onnodige herhalingen en minder relevante informatie te verwijderen.

schrijven is schrappen

Al lezend kan ik het hartgrondig met Peter-Arno Coppen eens zijn. Ik wil er graag aan toevoegen: zorg er wel meteen in het begin van je tekst voor dat degene voor wie die tekst niet bedoeld is, dat meteen begrijpt zodat die in ieder geval iets anders kan gaan doen. Want het ligt natuurlijk wel aan het belang van het onderwerp voor wie het leest, of die ook veel heeft aan de vele informatie die je geeft.
Evengoed moet je goed nagaan of elke zin voldoende informatie bevat en toevoegt, of dat het zulke mooie stijlbloemen zijn dat je die graag aan je lezer schenkt ook al staat er even alleen maar iets "overbodigs" in.

Schrijven is wel degelijk schrappen

Peter-Arno Coppen maakt een uitstekend punt. Een lezer heeft niet per se behoefte aan korte teksten. De vraag is natuurlijk wat er precies bedoeld wordt met de opmerking 'schrijven is schrappen'. Bedoel je daarmee 'bondig is beter'? Dan zijn er massa's uitzonderingen te bedenken. De boekwinkel ligt vol met dikke boeken. Ik moet er niet aan denken dat Herman Koch Het diner had teruggebracht tot een handzame 35 pagina's.

Maar de opmerking 'schrijven is schrappen', kan natuurlijk ook op het schrijfproces slaan. Ik schrijf op dit moment mijn derde boek en ik werk in versie 312. Veel prachtige alinea's zullen de eindversie van het manuscript niet halen en komen niet in het boek terecht dat straks in de boekwinkel ligt.

Er zijn ook wel een paar argumenten te geven waarom schrappen bij schrijven hoort. Ten eerste schrijven sommige schrijvers eerst een versie van een tekst waarin ze vooral voor zichzelf opschrijven wat ze eigenlijk bedoelen en pas daarna schrijven ze het op met de lezer voor ogen.

Ten tweede zijn er soms mensen met hele goede tips. Zo kan het maar zo dat een uitgever tegen een schrijver zegt dat het manuscript prachtig is en veel potentie heeft, maar dat het wel omgezet moet worden en vanuit de ik-persoon geschreven moet worden.

Ten derde optimaliseer je het schrijfproces als je in het begin de interne criticus uitzet. Het werkt om convergente en divergente taken te scheiden en tijdens een fase in het schrijfproces gewoon maar te schrijven (zonder direct te oordelen). Dat oordelen (schrappen, selecteren en aanpassen doe je dan later).

Ten vierde hecht je je aan je eigen tekst, aan zinnen, aan woordvondsten, aan passages. Een lezer heeft die binding (nog) niet als hij begint met lezen. 'Kill your daarlangs', wordt daarom wel eens als schrijftip gegeven.

En ten vijfde schrijven sommige schrijvers te snel even iets op. Dan werkt schrappen prima.

Kill your daarlangs

Is 'daarlangs' het gevolg van een overijverige automatische aanvullerapp? Ik ken de uitdrukking als Kill your darlings.

Kijk, hoe langer zo'n reactie

Kijk, hoe langer zo'n reactie wordt, hoe meer er gezegd wordt. En dan durven sommige mensen nog beweren dat schrijven schrappen is.

schrijven = herschrijven

Ik heb als 15-jarige het mantra 'schrijven is schrappen' meegekregen van een heel fijne lerares Nederlands, maar dan wel met een andere interpretatie. Het is een citaat van Godfried Bomans, waarmee de man eigenlijk bedoelde dat je moet blijven HERschrijven (dus schrijven, nalezen, minder goede stukken en zinnen schrappen en vervangen) tot het helemaal goed zit. Kritisch zijn. En dat heeft helemaal niks met lengte te maken. Mocht hij dit weten, hij draait zich om in zijn graf, denk ik.

Ik dacht dat Bomans bedoelde

Ik dacht dat Bomans bedoelde dat hij langer bezig was met schrappen dan met schrijven zelf (maar ik kan het citaat zelf niet vinden, ik ken alleen de titel van een vezamelbundel die zo heet). Dat is iets heel anders dan zeggen dat schrappen belangrijker is dan schrijven, en dat is wat er vaak van gemaakt wordt. Ook die fijne lerares Nederlands onderstreept wat ik zei: je kunt er wel een draai aan geven, waarin je uitlegt wat er allemaal komt kijken bij het schrijven (en dat is heus niet alleen het op het papier kwakken van woorden), maar dan zit je dus heel omstandig uit te leggen dat 'schrijven is schrappen' een onware bewering is. Ook de titel van je reactie ('schrijven = herschrijven') zegt iets anders dan 'schrijven is schrappen.' En in je uitleg vertel je dan nog eens dat schrijven eigenlijk ook geen herschrijven is, maar een combinatie van allerlei dingen (schrijven, nalezen, schrappen en vervangen).

Schrappen voor kwaliteit

De hooggeleerde heer Coppen slaat de plank mis. Want het adagium "schrijven is schrappen" heeft niets te maken met het streven naar beknoptheid of de wens naar korte teksten. Het is een weg naar kwaliteit. Door je steeds af te vragen: is dit wel de juiste tekst en draagt deze bij aan wat ik wil vertellen, wordt een tekst gewoon beter. Ik maak altijd een vergelijking met video-editing. Ik zeg dan: monteren is weggooien. Snijden, snijden, snijden, net zo lang totdat de essentie van wat je wilt vertellen overblijft. Zonder overbodige ballast die de essentie verhult, de voortgang in de weg staat, de vaart of het ritme uit je vertelling haalt. Daarbij geldt bovendien: "kill your darlings". Als schrijver of filmeditor heb je altijd je lievelingetjes: mooie zinnen, mooie shots, prachtige beelden, waar je maar geen afstand van kunt doen. Maar laat het rusten, kom er na een tijdje op terug, neem afstand en je beseft dat al dat moois niet essentieel is voor wat je wilt brengen: het verhaal, de reportage, of wat dan ook. Weg er mee!

Ik probeer echt om hier een

Ik probeer echt om hier een weerlegging in te zien van wat ik beweer, maar ik lees alleen maar twee nieuwe onzinbeweringen: 'monteren is weggooien' en 'kill your darlings,' ook al zoiets waar een gezond mens toch niet aan moet denken. Ik wil wel toegeven dat je elke hersenloze bewering verstandig kunt uitleggen, maar dan heb ik toch liever die langere, verstandige uitleg dan die korte onzin, die alleen maar als onzin een eigen leven gaat leiden. Dan krijg je mensen die het als een ezelsbruggetje gaan toepassen: niet meer nadenken, maar gewoon schrappen, weggooien en je darlings killen. Fijn advies!

Honder procent mee eens! Ik

Honder procent mee eens! Ik word er ziek van! Zo'n veelgeprezen boek als "Dit zijn de namen", vreselijk, Peter Terrin, nog zo een. Ik ben een voorstander van eenvoud, maar dan wel met diepte. Geef mij maar Antonio Muñoz Molina of Javier Marías, die schrijven zinnen van meer dan een bladzijde lang, prima te lezen (weet niet of dat ook het geval is in de Nederlandse vertalingen). Korte zinnen goed gebruikt: James Salter.